Μια ιδιαίτερα ελκυστική πρόταση για τη δημιουργία μεσογειακού πάρκου δίπλα ακριβώς στο Φράγμα Γαδουρά παρουσιάζουμε σήμερα στα Οικολογικά Ροδιακά. Η πρόταση στηρίζεται σε μια ιδέα του Περιφερειάρχη Ι. Μαχαιρίδη που αγκαλιάστηκε αμέσως από την Γενική Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου Χρ. Καλογήρου. Βρίσκεται στο στάδιο της επεξεργασίας και θα υλοποιηθεί μέσα από προγραμματική σύμβαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ), της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου και του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών. Το τελευταίο θα έχει και τον κυριότερο λόγο τόσο στη σύνταξη της σχετικής μελέτης από ερευνητές δασολόγους όσο και στην υλοποίηση και επιστημονική επίβλεψη του έργου μετά την ολοκλήρωσή του.
Η περιοχή όπου θα δημιουργηθεί το Μεσογειακό Πάρκο
Το σκεπτικό της πρότασης
Τα δάση της Ρόδου είναι ιδιαίτερα όμορφα και πλούσια σε χλωρίδα καθώς περιλαμβάνουν την πλειοψηφία των δασικών ειδών που απαντώνται στα Μεσογειακά δάση της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά είναι ένας από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας μας όπου όμως η συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών δεν περιλαμβάνουν τις φυσικές ομορφιές των δασών της Ρόδου μέσα στα αξιοθέατα που σχεδιάζουν να επισκεφθούν. Οι δύο βασικοί λόγοι είναι ότι αφενός δεν υπάρχει προβολή αυτού του φυσικού πόρου του νησιού ούτε και έχουν δημιουργηθεί αξιόλογες υποδομές με εξαίρεση, που επιβεβαιώνει τον κανόνα, την Κοιλάδα των Πεταλούδων κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως τις ‘Επτά Πηγές’, την ευρύτερη περιοχή Προφήτη Ηλία – Νύμφης και το δάσος του Αγίου Σουλά. Ειδικά η πρώτη αποτελεί ένα παγκόσμιας εμβέλειας οικοτουριστικό αξιοθέατο που αποδεικνύει ότι η προσέλκυση τουριστών σε ανάλογες υποδομές είναι δυνατή και επωφελής.
Εκτός από την επίλυση του προβλήματος της ύδρευσης του νησιού, το φράγμα μπορεί να μετατραπεί σε περιβαλλοντικό και οικονομικό πόρο.
Αναστροφή της απαξίωσης του δάσους
Σε ένα άλλο επίπεδο, η σημαντικότατη μείωση της διαχείρισης των δασών της Ρόδου κατά τις τελευταίες δεκαετίες είχε ως αποτέλεσμα να πάψουν αυτά να προσφέρουν απασχόληση και πλούτο. Αυτό με τη σειρά του είχε αντίκτυπο στην αξία που αντιλαμβάνεται ο πληθυσμός των παραδασόβιων κοινοτήτων ότι έχει το δάσος για τους κατοίκους και πιθανόν αποτελεί έναν από τους λόγους για την αύξηση των καταστροφών από δασικές πυρκαγιές. Οποιαδήποτε περιβαλλοντικά ορθή ανάπτυξη θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της απασχόλησης, παραγωγή πλούτου, αλλά και αναστροφή της απαξιωτικής αντίληψης για το δάσος και φυσικά θα μπορούσε να συνεισφέρει στην καλύτερη προστασία του.
Η σημασία του φράγματος
Μια στιγμή ανεπανάληπτης ομορφιάς στο φράγμα – Φωτογραφία, Μανώλης Σαρρής
Η προσθήκη του στοιχείου του νερού με την κατασκευή του φράγματος Γαδουρά αποτελεί από μόνη της σημαντική αναβάθμιση του τοπίου και της αισθητικής αξίας των δασών της περιοχής. Ταυτόχρονα, δημιουργεί την ανάγκη για αυξημένη διαχείριση και προστασία των δασών της περιοχής καθώς το δάσος αποτελεί φίλτρο που εξασφαλίζει ποιοτικό νερό και περιορίζει τις διαβρώσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη σταδιακή μείωση της χωρητικότητας της λίμνης όπως έχει συμβεί με παλαιότερα (υδροηλεκτικά) φράγματα σε άλλες περιοχές της χώρας. Επίσης, η λίμνη του φράγματος δημιουργεί προϋποθέσεις για παραγωγή τουριστικού πλούτου στην περιοχή κάνοντάς την πόλο έλξης με την προϋπόθεση δημιουργίας υποδομών, παροχής υπηρεσιών συνδεδεμένων με δραστηριότητες και βέβαια κατάλληλης διαχείρισης και προβολής. Τέλος η ύπαρξη άφθονου νερού είναι σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος.
Δημιουργία Μεσογειακού Δάσους-Πάρκου
Η περιοχή του πάρκου όπως φαίνεται από την απέναντι πλευρά του φράγματος
Το παραπάνω σκεπτικό οδηγεί στο λογικό συμπέρασμα ότι η λίμνη, εκτός από τη βασική της λειτουργία που είναι η εξασφάλιση ποιοτικού νερού για τις ανάγκες της Ρόδου, προσφέρει μια εξαιρετική ευκαιρία για ανάπτυξη της περιοχής προς όφελος των κατοίκων της περιοχής και του νησιού, τόσο για ίδια απόλαυση όσο και για παραγωγή πλούτου συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην τουριστική αναβάθμιση του νησιού. Με δεδομένο το δασικό χαρακτήρα της περιοχής και την ανάγκη υδρολογικής προστασίας της, βασικό στοιχείο ανάπτυξης μπορεί και πρέπει να είναι η ανάπτυξη της δασικής αναψυχής σε επιλεγμένες θέσεις σε συνδυασμό με την αναγέννηση του δάσους.
Για το σκοπό αυτό ως κύριο στοιχείο ανάπτυξης προτείνεται η δημιουργία ενός Μεσογειακού δάσους-πάρκου το οποίο θα περιλαμβάνει μια κατά το δυνατό πλήρη συλλογή των Μεσογειακών δασικών ειδών βλάστησης της Ρόδου (ποώδη, θαμνώδη, δενδρώδη) καθώς και αντίστοιχων ειδών που ευδοκιμούν σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Επίσης προτείνεται η δημιουργία τμήματος με καλλιεργούμενα στο νησί δενδροκομικά είδη όπως για παράδειγμα αμυγδαλιές, καρυδιές κλπ. Ο στόχος θα είναι να μπορεί ο επισκέπτης (από τον τοπικό μαθητή έως τον ξένο τουρίστα) να γνωρίσει την ελληνική χλωρίδα σε έναν εύκολα προσβάσιμο χώρο στον οποίο θα υπάρχει η κατάλληλη επισήμανση των ειδών και ενδεχομένως ξενάγηση.
Μια εξαιρετική εικόνα από το φράγμα που μετατρέπεται σε υδροβιότοπο. Φωτογραφία, Μανώλης Σαρρής
Ο χώρος θα είναι έκτασης που θα κυμαίνεται από 100 έως 500 στρέμματα και θα είναι χωροθετημένος κατάλληλα ώστε η επίσκεψή του να συνδυάζεται με επίσκεψη στο φράγμα που αποτελεί έτερο στοιχείο ενδιαφέροντος. Επίσης, η επιλογή του θα εξασφαλίζει την ύπαρξη θέσης θέας προς τη λίμνη και τη γύρω περιοχή, χώρο στάθμευσης και χώρο εκδρομικού γεύματος (πικ-νικ). Ο σχεδιασμός του χώρου, εκτός από την κατάλληλη παράθεση των δασικών ειδών (αισθητική, λογική, κλπ.) θα ακολουθεί τις γενικότερες αρχές της αρχιτεκτονικής τοπίου για την επίτευξη ενός ιδιαίτερα καλαίσθητου αποτελέσματος.
Άλλα στοιχεία ανάπτυξης
Μια τέτοια θέα θα μπορούν να έχουν οι επισκέπτες του πάρκου
Η λειτουργία του μεσογειακού δάσους-πάρκου δεν μπορεί να εξασφαλισθεί μακροπρόθεσμα αν δεν εξασφαλισθεί η φύλαξη και συντήρηση του χώρου. Επίσης η ουσιαστική αξιοποίησή του απαιτεί δράσεις ενεργού προώθησης και διαφήμισης. Η εμπειρία όμως στην Ελλάδα από αντίστοιχα έργα που κατασκευάστηκαν και αναμενόταν να φυλαχθούν από δημόσιους φορείς είναι γενικά αρνητική. Για το σκοπό αυτό προτείνεται παράλληλη ευρύτερη ανάπτυξη της περιοχής της λίμνης, υπό ένα σχήμα διαχείρισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (π.χ. αναπτυξιακή εταιρεία), το οποίο θα εξασφαλίζει έσοδα από ένα σύνολο συμβατών δραστηριοτήτων, χωρίς φυσικά να αποκλείονται και άλλα σχήματα όπως συνεταιρισμοί ή συμπράξεις.
Τα έσοδα
Φράγμα Γαδουρά – Προέχει βέβαια η λειτουργία του ως βασικού έργου για την υδροδότηση ολόκληρου του νησιού
Τα έσοδα μπορούν να προέλθουν από εισιτήριο εισόδου το οποίο μπορεί να εισπράττεται στις δύο οδικές εισόδους προς την περιοχή της λίμνης και από ενοικίαση δικαιωμάτων σε ιδιώτες επαγγελματίες που θα αναπτύξουν, υπό αυστηρές προϋποθέσεις ποιότητας και σεβασμού του περιβάλλοντος, διάφορες συμβατές τουριστικές δραστηριότητες. Τέτοιες προς εξέταση συμβατότητας και βιωσιμότητας δραστηριότητες είναι πάρκο θέασης ελαφιών και αγριοκάτσικων σε μεγάλο περιφραγμένο χώρο κοντά στη λίμνη, κολύμβηση και κωπηλασία (βάρκα, canoe, kayak, raft) στη λίμνη, βόλτα με «θαλάσσιο» ποδήλατο, ελεγχόμενο ψάρεμα στη λίμνη (απαιτείται διαχείριση, εμπλουτισμός με κατάλληλα ψάρια), σκάφος-εξέδρα περιήγησης-φαγητού στη λίμνη, περπάτημα (trekking) γύρω από τη λίμνη, ποδηλασία off-road σε κατάλληλο μονοπάτι, ποιοτική εστίαση με τοπική κουζίνα, διαμονή σε μικρό αριθμό από καμπίνες κτισμένων είτε σε δημόσια έκταση είτε σε κοντινές ιδιωτικές εκτάσεις, πώληση τοπικών ειδών σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, πιθανώς κοντά στο χώρο στάθμευσης για το δάσος-πάρκο.
Η συνολική ανάπτυξη αυτού του τύπου θα απαιτήσει ασφαλώς οικονομική μελέτη και προϋπόθεση αποτελεί η σύμφωνη γνώμη, υποστήριξη και βοήθεια της τοπικής κοινωνίας αλλά και των τουριστικών παραγόντων του νησιού. Όμως η δημιουργία ενός νέου πόλου έλξης που δεν προϋπάρχει στο νησί μπορεί πραγματικά να συμβάλλει σημαντικά στην οικο-τουριστική ανάπτυξη και διαφοροποίηση του υπάρχοντος προϊόντος δίνοντας στον επισκέπτη ένα νέο στοιχείο ενδιαφέροντος το οποίο μάλιστα θα περιλαμβάνει όχι μόνο επίσκεψη αλλά και ποικίλες δραστηριότητες.
Ο Φορέας Διαχείρισης
Ο φορέας διαχείρισης θα πρέπει να έχει ευέλικτο πλαίσιο λειτουργίας, ικανό προσωπικό και ελεγχόμενο κόστος που θα υπολείπεται σαφώς των εσόδων, δε θα είναι δηλαδή οικονομικά παθητικός. Το προσωπικό λειτουργίας, πλην της διοίκησης, στο βαθμό που θα είναι δυνατό, θα επιλεγεί με βάση την εντοπιότητα. Το μεγαλύτερο μέρος του θα είναι εποχικό και θα αξιολογείται. Η λειτουργία του φορέα θα είναι σύγχρονη, φροντίζοντας την προβολή του δάσους-πάρκου και της λίμνης μέσω Διαδικτύου, τουριστικών πρακτορείων, κλπ. ώστε να εξασφαλίζονται υψηλή επισκεψιμότητα και τα αντίστοιχα έσοδα.
Μια ιδέα με προοπτικές
Τα κατσίκια, όπως δείχνει η προχθεσινή φωτογραφία, θα είναι μια απειλή για το πάρκο εάν δεν υπάρξουν τα κατάλληλα μέτρα
Είναι σίγουρο ότι η ιδέα ενός μεσογειακού πάρκου στην περιοχή του Φράγματος Γαδουρά που όπως βλέπετε στις φωτογραφίες αλλά και στα κατά καιρούς αφιερώματά μας τείνει να μεταβληθεί σε ένα υγροβιότοπο, είναι εξαιρετική. Πρόκειται για μια περιοχή που έχει δοκιμαστεί δυο και τρεις φορές από πυρκαγιές, γεγονός που καθιστά τη φυσική αναγέννηση αδύνατη. Η επίσκεψη σε ένα τέτοιο πάρκο μπορεί να συνδυαστεί με δραστηριότητες μέσα και γύρω από το φράγμα και να δώσει ένα ακόμα περιβαλλοντικό αλλά και οικονομικό πόρο για το νησί μας. Από την άλλη πλευρά μπορεί να προσελκύσει επισκέπτες μακριά από το κύκλωμα του μαζικού τουρισμού που πλέον διαπιστώνεται ότι μόνο κέρδος δεν αποφέρει συνολικά στον τόπο μας.
Η φύτευση χιλιάδων δέντρων μετά από μια τεράστια κινητοποίηση είχε πενιχρά αποτελέσματα λόγω και των κατσικιών
Η όλη προσπάθεια όμως πρέπει να γίνει με περισσή προσοχή τόσο όσον αφορά την επιτυχία της δημιουργίας του πάρκου όσο και τη βιωσιμότητά του, οικονομική και περιβαλλοντική. Είναι γνωστό το πρόβλημα με τα κατσίκια στην ευρύτερη περιοχή όπως επίσης είναι γνωστή η δυσκαμψία που παρουσιάζει η τοπική αυτοδιοίκηση τόσο λόγο εξωτερικών όσο και εσωτερικών παραγόντων. Ας ελπίζουμε ότι το αξιόλογο αυτό εγχείρημα θα πετύχει.
Ευχαριστούμε το Γαβριήλ Ξανθόπουλο, δασολόγο – ερευνητή του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών για το πληροφοριακό υλικό πάνω στο οποίο βασίστηκε κυρίως το άρθρο αυτό και το Νίκο Θεοδωρίδη, Γενικό Διευθυντή Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου για τη ενημέρωση και συμβολή του στην ολοκλήρωση του άρθρου. Επίσης ευχαριστούμε το φίλο Μανώλη Σαρρή για τις ωραίες φωτογραφίες του.
