Επί του οράματος και των βασικών εννοιών συγκρότησης του Νέου Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό - Κείμενο Τ. Μοροπούλου, Ν.Φαρμακίδη, Χρ. Ικουτα και Ε. Ελληνα

Επί του οράματος και των βασικών εννοιών συγκρότησης του Νέου Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό

Η βασική κριτική στο Σχέδιο ΚΥΑ εντοπίζεται στο ότι διατηρεί το υπάρχον τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης τόσο υποδομών όσο και δραστηριοτήτων, και φυσικά τις διακρίσεις σε κορεσμένες (περιοχές ελέγχου και ανεπτυγμένες περιοχές) και ακόρεστες περιοχές (περιοχές προς ανάπτυξη).

Αντίθετα με κριτήριο την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή και στην εισαγωγή στην αντίληψη της Κυκλικής Οικονομίας θα απαιτούσε την εφαρμογή κριτηρίων Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, την εναρμόνιση της τουριστικής ανάπτυξης με τον ενιαίο σχεδιασμό της αειφόρου ανάπτυξης και τη συναφή τροποποίηση τόσο των τουριστικών δραστηριοτήτων (πολιτιστικές και περιβαλλοντικές διαδρομές, γαστρονομικές εμπειρίες, αγροτουρισμός, καταδυτικός, αλιευτικός τουρισμός κ.ά.), ενώ ταυτόχρονα θα έπρεπε να προσαρμοστούν και να επαναξιολογηθούν οι κατηγορίες και οι χαρακτηριστικές παράμετροι των τουριστικών υπηρεσιών. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να κατηγοριοποιούνται τα Ξενοδοχεία με βάση τα m² στους κοινόχρηστους χώρους και τα δωμάτια ή με τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά του service χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά ενός καινοτόμου περιβαλλοντικού, ενεργειακού και άλλου σχεδιασμού.

Αυτή η αναμόρφωση του μοντέλου του Τουρισμού αλλά και κατ’ αναλογία των τουριστικών υποδομών θα επέτρεπε την προσαρμογή του τουριστικού μοντέλου και των υποδομών στη διασπορά, στην ανάδειξη και στη διαχείριση του τοπικού, περιβαλλοντικού και πολιτιστικού αποθέματος.

Συνεπώς δε θα παραβιαζότανε η φέρουσα ικανότητα του τοπικού περιβάλλοντος και δε θα υπήρχε λόγος διακρίσεως σε κορεσμένες και ακόρεστες περιοχές με τα συμβατικά δεδομένα. Επίσης, η αντίληψη αυτή θα ενοποιούσε το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό σε κάθε Περιφέρεια με τα δικά της διακρίνοντα χαρακτηριστικά, ώστε να είναι συμβατός ο υποκείμενος με τον υπερκείμενο σχεδιασμό.

Οι περιορισμοί κρίσιμων πόρων όπως των υδάτινων, σε κάθε τόπο/περιφέρεια οδηγούν στην ανάγκη εγκαθίδρυσης της καινοτομίας για τη διασφάλιση της Κυκλικής Οικονομίας με βιωσιμότητα και βιοασφάλεια.

Με αυτές τις γενικές σκέψεις, που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περισσότερο σε σχέση με τις θέσεις ΞΕΕ και ΤΕΕ σχετικά θεωρώ ότι μπορούμε να συμπληρώσουμε με τις γενικές και ειδικές παρατηρήσεις των Μελών της ΔΕ και των Παρατάξεων και να καταθέσουμε ένα συνθετικό κείμενο .

Ακολουθεί συναφώς η συμβολή της ΔΗ.ΠΑ.Μ.από τους Νικολού Φαρμακίδη (Διπλ. Πολιτικό Μηχανικό, Πρώην Προϊστάμενος ΠΕ.ΧΩ. Δωδεκανήσου), Χρυσάνθη Ίκουτα (Διπλ. Πολιτικό Μηχανικό, Ελεύθερος Επαγγελματίας και Εκλεγμένο Μέλος Κεντρικής Αντιπροσωπείας Τ.Ε.Ε.) και Εμμανουήλ Έλληνα (Διπλ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Μηχανικός ΔΕΔΔΗΕ και Εκλεγμένο Μέλος Κεντρικής Αντιπροσωπείας Τ.Ε.Ε.)

Αντωνία (Τώνια) Μοροπούλου

Ομ. Καθηγήτρια Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

Μέλος Διοίκησης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Α’ Αντιπρόεδρος Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος

Παρατηρήσεις ΔΗ.ΠΑ.Μ. για το Σχέδιο ΚΥΑ του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό

Η τουριστική ανάπτυξη αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την οικονομική ευημερία της Ελλάδας. Ωστόσο, η σωστή διαχείριση των πόρων και η ισορροπημένη ανάπτυξη είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων, όπως ο υπερτουρισμός και η υποβάθμιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Ένα από τα βασικά σημεία είναι η διεύρυνση των κριτηρίων αξιολόγησης τουριστικών περιοχών, πέρα από την απλή αναλογία κλινών. Σε ορισμένες περιοχές, αν και υπάρχουν πολλές κλίνες, η τουριστική κίνηση ενδέχεται να είναι χαμηλή, ενώ σε άλλες περιοχές με λιγότερα καταλύματα, η επισκεψιμότητα μπορεί να είναι υψηλότερη λόγω της παρουσίας σημαντικών τουριστικών πόρων, όπως μνημεία και φυσικά τοπία. Η δημοτική ενότητα Λίνδου Ρόδου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: παρόλο που δεν διαθέτει πολλά μεγάλα ξενοδοχεία, είναι η πιο δημοφιλής τουριστική περιοχή λόγω της ιστορικής και πολιτιστικής της αξίας. Αυτό επισημαίνει την ανάγκη για αξιολόγηση βασισμένη όχι μόνο στην αναλογία κλινών, αλλά και στον αριθμό επισκεπτών και την πραγματική χρήση των τοπικών πόρων.

Η χρήση ψηφιακών εργαλείων μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη ενός χωροταξικού σχεδιασμού, που θα εξασφαλίζει την ισορροπημένη τουριστική ανάπτυξη, αποφεύγοντας την υπερσυγκέντρωση υποδομών(βλ. ΑΕΙ Ερευνητικό Πρόγραμμα). Σημαντικό είναι επίσης να ληφθούν μέτρα ώστε να αποτραπεί η υπερανάπτυξη των ήδη επιβαρυμένων περιοχών, προκειμένου να διατηρηθεί ο τοπικός χαρακτήρας και να αποφευχθεί η υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, όπως παρατηρήθηκε με τον έντονο υπερτουρισμό κατά την τρέχουσα τουριστική περίοδο.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε να αναδεικνύει και να προστατεύει το πολιτιστικό και περιβαλλοντικό απόθεμα κάθε περιοχής. Είναι ζωτικής σημασίας η ανάδειξη των ιστορικών οικισμών, καθώς και η δημιουργία κατάλληλων υποδομών σύνδεσης μεταξύ των αξιοθέατων, όπως μνημεία και ναοί, με πληροφοριακά κέντρα και μονοπάτια για τους επισκέπτες(βλ. ΑΕΙ Ερευνητικό Πρόγραμμα).

Προτείνεται η ανάπτυξη τουριστικών προορισμών που προσφέρουν ένα συνδυασμό δραστηριοτήτων, όπως πολιτιστικές εκδρομές, φυσιολατρικές περιηγήσεις και γαστρονομικές εμπειρίες, μέσα από έναν σχεδιασμό που θα συνδυάζει αρμονικά αυτές τις δραστηριότητες σε ζώνες. Παράλληλα, η ανάπτυξη μικρών ξενοδοχειακών μονάδων και καταλυμάτων χαμηλής πυκνότητας που εναρμονίζονται με το τοπίο είναι σημαντική, ειδικά σε κορεσμένες περιοχές.

Η πρόληψη της φωτορύπανσης είναι επίσης κρίσιμο ζήτημα, καθώς επηρεάζει την αστροπαρατήρηση, μια εναλλακτική μορφή τουρισμού, την ποιότητα ζωής, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος, όπως είναι η προστασία της caretta caretta. Μια ακόμα προτεινόμενη δράση είναι η εξασφάλιση της αποφυγής αυθαίρετης δόμησης στις περιοχές ελέγχου μέσω αυστηρότερων μέτρων δόμησης, με προσανατολισμό την αξιοποίηση των ακινήτων που εξαιρούνται από τις ρυθμίσεις.

Ένας από τους βασικούς στόχους του χωροταξικού σχεδιασμού πρέπει να είναι η προστασία των φυσικών πόρων και η ανάπτυξη υποδομών που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον, καθιστώντας τις πόλεις πιο βιώσιμες. Για τη διεύρυνση της τουριστικής περιόδου, είναι απαραίτητα τα κατάλληλα κίνητρα, όπως η μείωση κόστους στις πύλες εισόδου της χώρας και η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

Η τηλεϊατρική μπορεί επίσης να ενισχύσει την τουριστική εμπειρία, εξασφαλίζοντας καλύτερη ιατρική φροντίδα σε απομακρυσμένες περιοχές. Η επαρκής στελέχωση με εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό είναι ζωτικής σημασίας για την ορθή λειτουργία της.

Το ΕΧΠ Τουρισμού θεωρείται ελλιπές χωρίς την ενσωμάτωση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, κυρίως στα νησιά αλλά και στην παράκτια ηπειρωτική χώρα, όπου οι τουριστικά κορεσμένες περιοχές είναι παραλιακές. Η χωροταξική ανάλυση σε επίπεδο δημοτικών ενοτήτων είναι αναγκαία ώστε να εντοπιστούν και να επιλυθούν οι αντιθέσεις μεταξύ των περιοχών, προωθώντας συνέργειες αντί συγκρούσεων. Για παράδειγμα, η ανατολική Ρόδος διαθέτει παραλίες που επιτρέπουν την ανάπτυξη ξενοδοχειακών μονάδων, ενώ η δυτική όχι.

Η ανάπτυξη τουριστικών δομών εκτός σχεδίου συχνά επηρεάζεται από την αξία της γης. Εάν οι ρυθμίσεις καθορίσουν υψηλές τιμές γης, οι επενδύσεις ενδέχεται να είναι ασύμφορες, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για ένα προσεκτικά σχεδιασμένο πλαίσιο.

Η τουριστική εμπειρία δεν περιορίζεται σε μια απλή επίσκεψη, αλλά μετατρέπεται σε πολυεπίπεδη εμπειρία για τον επισκέπτη, ενσωματώνοντας τον τρόπο διαβίωσης, τη διατροφή και την ένδυση. Η αντιμετώπιση του τουριστικού προϊόντος σε πολυεπίπεδη βάση είναι κρίσιμη για τη δημιουργία μιας πιο ολοκληρωμένης και βιώσιμης τουριστικής προσέγγισης.

Στις ειδικές παρατηρήσεις του σχεδίου, ο τουρισμός αναδεικνύεται ως ένα από τα βασικά εργαλεία για την απόκτηση γεωπολιτικού βάθους. Μέσα από σωστά μελετημένες παρεμβάσεις, μπορεί να δημιουργηθούν ισχυρά λόμπι που θα βοηθήσουν τη χώρα σε διπλωματικό και γεωστρατηγικό επίπεδο, ενώ παράλληλα θα ενσωματώσουν στο οικονομικό της περιβάλλον περιοχές με αμφισβητούμενη κυριαρχία, όπως τα νησιά, οι βραχονησίδες και οι θαλάσσιες ζώνες. Η ανάπτυξη του θαλάσσιου και καταδυτικού τουρισμού θα μπορούσε να διαδραματίσει καίριο ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επισημαίνεται είναι η αναξιοπιστία του δείκτη «κλίνες ανά 1.000 στρέμματα» σε τοπικό επίπεδο, καθώς οι τουριστικές υποδομές τείνουν να συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές, κυρίως παραθαλάσσιες. Ωστόσο, ο δείκτης αυτός δεν λαμβάνει υπόψη την πραγματική έκταση και την τουριστική επιβάρυνση της ενδοχώρας, γεγονός που καθιστά τη μέτρηση ελλιπή και μη αντιπροσωπευτική των αναγκών κάθε περιοχής.

Στα μικρότερα νησιά, περιλαμβανομένων των λεγόμενων βραχονησίδων, προτείνεται η ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων διημέρευσης, όπως παραλίες, εστιατόρια, μπαρ και εγκαταστάσεις εκκλησιαστικού τουρισμού, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου υπάρχουν ή μπορούν να δημιουργηθούν μοναστήρια. Αυτές οι εγκαταστάσεις θα μπορούσαν επίσης να εξυπηρετούν και τον καταδυτικό τουρισμό, καθώς και τον εφοδιασμό και την υποστήριξη διερχόμενων τουριστικών σκαφών με καύσιμα και τρόφιμα.

Στις περιοχές που χαρακτηρίζονται ως «Τοπία» κατά τις διατάξεις του νόμου 3827/2010, περιλαμβάνονται και υποβαθμισμένες περιοχές, όπως τα πρώην λατομεία, οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς στο σχέδιο. Επίσης, η διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων πρέπει να συνδυάζεται με το ευρύτερο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον τους, προκειμένου να επιτευχθεί ολοκληρωμένη τουριστική ανάπτυξη.

Παράλληλα, προτείνεται η δυνατότητα κατασκευής τουριστικών καταλυμάτων στο ίδιο γήπεδο με κτηνοτροφικές ή αγροτικές μονάδες για την προώθηση του αγροτουρισμού, καθώς και η δυνατότητα επί τόπου διάθεσης των αγροτικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων απευθείας στους καταναλωτές μέσω καταστημάτων πώλησης ή ταβερνών, χωρίς πρόσθετες φορολογικές επιβαρύνσεις για τους αγρότες.

Στις ορεινές περιοχές, η ανάπτυξη αθλητικών εγκαταστάσεων και εγκαταστάσεων ανάδειξης του τοπίου μέσω εναέριων διαδρομών, όπως το kiteflying και το zipline, αποτελεί μια ελκυστική πρόταση. Παράλληλα, ο τουρισμός υγείας μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της δημιουργίας μονάδων αποκατάστασης πρόσκαιρων και χρόνιων αναπηριών, καθώς και μονάδων φιλοξενίας ηλικιωμένων και ατόμων με νοητικά προβλήματα, ακόμα και σε γήπεδα εκτός σχεδίου.

Οι ειδικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως τα θεματικά πάρκα για εκδηλώσεις και τελετουργίες (γάμοι, βαπτίσεις, επετείους κ.λπ.), είναι μια επιπλέον πρόταση για την επέκταση του τουριστικού προϊόντος της χώρας. Παράλληλα, προτείνεται η παροχή κινήτρων για την ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις περιοχές που δεν είναι διασυνδεδεμένες με το εθνικό δίκτυο, μέσω της επιδότησης των συσσωρευτών σε ποσοστό 100%.

Η διασύνδεση ειδικών μονάδων του ΕΣΥ με ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ή τουριστικά πρακτορεία για την παροχή ιατρικού τουρισμού και αποκατάστασης κινητικότητας αποτελεί επίσης μια πρόταση με προοπτική. Επιπλέον, η ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων σε άλλους τομείς του ξενοδοχειακού κυκλώματος και οι φορολογικές απαλλαγές στον πρωτογενή τομέα για προϊόντα που απευθύνονται στον τουρισμό είναι σημαντικά μέτρα για την τόνωση της τουριστικής ανάπτυξης.