Η λύρα, η τσαμπούνα και...το σκάκι, του Εσποϊτη Γιάννη...Tου Μανώλη Δημελλά

Υπάρχει μια φήμη στην Κάρπαθο και ακολουθεί όσους έτυχε να γεννηθούν στο πιο κεντρικό και μάλλον στο μικρότερο χωριό του νησιού, στο Σπόα.

Λένε λοιπόν ότι οι Σποϊτες έχουν κληρονομήσει, και μάλιστα με μέτρο, κάθε ξεχωριστή αρετή που συνοδεύει τα υπόλοιπα χωριά. Όπως τον τοπικισμό του Ολυμπίτη, όμως σε υπερθετικό και ακόμη πιο φιλόξενο βαθμό. Τη μαγκιά του Μεσοχωρίτη, αλλά δίχως κάποιες περιττές υπερβολές, ακόμη και την επαναστατικότητα του Μενετιάτη, σε πιο ήπιους ρυθμούς. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι το ορεινό χωριό του νησιού έχει πολύ δυνατούς ψαράδες!

Αν τύχει να βρεθείς περαστικός από το Σπόα και δεν μπεις, δεν περπατήσεις το χωριό, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για τη διαγραφή του από τη μνήμη. Αν όμως ξεπεζέψεις, και σταθείς σε έναν καφενέ ή αν ο θαλασσινός αέρας σε παρασύρει, και περπατήσεις μέσα στα στενά των Σπόων, τότε θα είσαι παντοτινά αιχμάλωτος τους.

Και δεν είναι οι πέτρες και τα καλιμέντα των ανθρώπων που σε πείθουν για την αγάπη και το πάθος τους. Όχι, αυτά είναι περαστικά και θαμπώνουν πρόσκαιρα τα πάντοτε αχόρταγα μάτια, είναι μερικές ξεχωριστές περσόνες, κάποιοι άνθρωποι που αξίζει να σταθείς, να πιεις έναν καφέ και να απολαύσεις την αρμονία του μυαλού τους.

Όλη η εισαγωγή για τον Γιάννη Χαλκιά, έναν καθαρόαιμο νέο Εσποϊτη, όπως θα τον έλεγαν οι πιο παλιοί. Πρόκειται για μια ξεχωριστή πολυσχιδή κι όμως τόσο ευαίσθητη προσωπικότητα, από εκείνες που όταν τις γνωρίζεις καμαρώνεις, στέκεσαι κοντά και φωτίζεσαι, θα ήθελες να ήταν συγγενής σου.

Δεν τον παινεύω άδικα και τα στερνά τιμούν πάντοτε τα πρώτα, όπως θα δείτε παρακάτω, πρόκειται για εκείνο το νέο Καρπάθικο αίμα, που κρατά κάτι από τη παλιά λεβεντιά, εκείνη που, μάλλον άδικα, λέμε πως έσβησε πάνω σε καημούς και μοιρολόγια.

Ο γιος του Γιώργου και της Μαρίας, σήμερα είναι στα 28, ολοκληρώνει τις σπουδές του στο φυσικό τμήμα του πανεπιστημίου, στο Ηράκλειο της Κρήτης, ενώ η μέχρι σήμερα διαδρομή της ζωής του φανερώνει ένα εξαιρετικά ταλαντούχο και ανήσυχο πνεύμα.

Δεν θα μιλήσω για το αθλητικό πνεύμα του, το παγκράτιο, την πυγμαχία ή το Κουνγκ-φου, που τον έχουν συνεπάρει και τα ακολουθεί με συνέπεια.

Ούτε για τα μουσικά ταλέντα του, αυτά δυστυχώς δεν μπορούν να αποτυπωθούν πάνω στο φτωχό χαρτί. Λένε για κείνον πως ο ήχος της τσαμπούνας του προδίδει έναν από τους καλύτερους τσαμπουνιέρηδες που έβγαλαν τα Σπόα! Και να ήταν μονάχα αυτό, παίζει γλυκά τη λύρα και δίνει φωνούλα στο μαντολίνο, ενώ δεν είναι λίγες οι στιγμές που μια μαντινάδα του ήταν ικανή να φέρει δάκρυα στα μάτια των συν-γλεντιστών του.

Όπως το δίστιχο που ο Γιάννης τραγούδησε σε ένα γλέντι, αρκετό καιρό μετά τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα του.

Η μαντινάδα αυτή έφτασε, για να φανερωθεί το ταλέντο, αλλά και η άρρηκτη σχέση του με το βαθύτερο υποσυνείδητο συναίσθημα, που όμως έμαθε να μην το κρύβει. Να στέκεται εντελώς απροφύλακτος και αφήνει τη πονεμένη ψυχή του μπροστά μας.

"Σε ξέρη ήβρ' η μοίρα μου κ' ήσπασε το τιμόνι,

και παίζει με ο άνεμος, σαν άχερο στ' αλώνι".

Αφορμή για την αποτύπωση της διαδρομής του Γιάννη Χαλκιά δεν είναι τα πιο πάνω χαρίσματα του, είναι η ιδιαίτερη σχέση που έχει με το πιο ξεχωριστό επιτραπέζιο παιγνίδι, με το σκάκι!

Μάλιστα, πρόκειται για έναν από εκείνους τους ανθρώπους που μπορούν να ζωντανέψουν έναν ολάκερο στρατό, πάνω στα 64 μαυρόασπρα νταμάκια μιας σκακιέρας, και έπειτα να πολεμήσουν για χάρη του.

Πολύ πριν ξεκινήσει να μετακινεί τα πιόνια και ο Γιάννης γνωρίζει τη ζωή μέσα από μια δύσκολη καθημερινότητα, με ήρωες τους δύό γονείς του, που ακόμη και σήμερα αποτελούν το πρότυπο των ηρώων του.

Αρκεί η περιγραφή μιας μικρής σκηνής, όχι τόσο για να καταλαβαίνουμε εκείνα τα χρόνια, μα για να νιώσουμε το μεγαλείο που μπορεί να συνοδεύει τις δύο λέξεις, τι θα πει "μάνα και πατέρας":

" Λόγω της κακής οικονομικής μας κατάστασης παλαιότερα, η μητέρα μου βοηθούσε τον πατέρα μου στην οικοδομή ενώ ήταν επτά μηνών έγκυος -σε εμένα.

Αυτό συνέβαινε μες τη μέση των Πηγαδίων. Επίσης, επειδή ακόμη και τα απαραίτητα ήταν δύσκολο να αποκτηθούν, πολλές φορές δεν έτρωγε παρά λίγο ψωμί ή παξιμάδι μα όταν επέστρεφε ο πατέρας μου του έβαζε κανονικό φαγητό (το οποίο δεν το είχαμε πολύ) και του έλεγε πως εκείνη είχε φάει -πραγματική ηρωίδα.

Ακόμη, όταν ήμουν λίγων μηνών, η μητέρα μου δούλευε στο εστιατόρειο του θείου μου του Γιάννη του Σισαμή (Land & Sea τότε) δεν υπήρχε κάποιος να με αφήσει αλλά έπρεπε να πάει και στη δουλειά... Τα τραπέζια λοιπόν του εστιατορείου ήταν έξω στην αυλή αλλά υπήρχαν και κάποια μέσα για την περίπτωση που έρχονταν πολλοί πελάτες όπότε χρειάζονταν και άλλα έξω...

Σε εκείνα λοιπόν τα τραπέζια, έβαζαν μερικά τραπεζομάντυλα ώστε να λειτουργούν σαν κουρτίνα και κάτω από το τραπέζι, στον πάτο, στρώναν μία κουβέρτα και με κοίμιζαν. Πρέπει να ήμουν μέχρι και 2 χρονών όταν γινόταν αυτό γιατί κάποιες φορές μας κοίμιζαν με την αδελφή μου εκεί η οποία γεννήθηκε αργότερα. Εκεί από κάτω λοιπόν μεγάλωσα! Δεν έβλεπα μάλλον και πολλά αλλά ήταν μια καλή αφορμή για να αναγκάσω τον εαυτό μου να ονειρεύεται! Αυτά ήταν δύσκολα χρόνια για τα οποία η αλήθεια είναι ότι δεν ντρεπόμαστε αλλά αισθανόμαστε υπερήφανοι".

Η τελευταία φράση του Γιάννη κρύβει και όλη την αλήθεια της ζωής του, αφού σε επίμονες ερωτήσεις για τις αξίες, τα κρυφά και φανερά πρότυπα του, η απάντηση είναι μια και σταθερή: "είναι οι γονείς, είναι ο τόπος μου".

Το σκάκι έρχεται τυχαία, το μαθαίνει από συμμαθητές στο σχολείο, μα όταν παίζει και νικάει το πρώτο και παντοτινό πρότυπο, τον πατέρα του, στα βιαστικά θα το εγκαταλείψει. Κάθε εποχή θα γεννάει μια αφορμή, θα στήνει μια ακόμη παρτίδα, για μαύρα ή πιο τυχερά λευκά πιόνια, θα φέρνει τη πρώτη κίνηση και μια νίκη, μια ισοπαλία ή μια αναπόφευκτη ήττα.

Ο Γιάννης Χαλκιάς φροντίζει να ξεκαθαρίσει από την αρχή:

"Το σκάκι είναι από τα πιο επιθετικά και άγρια αθλήματα. Είναι το βιαιότερο άθλημα! Δεν πρόκειται για μια ήσυχη υπόθεση, όποιος παρακολουθεί μια παρτίδα και νομίζει ότι όλα κυλούν ήσυχα και ήρεμα γελιέται. Είναι ένας αληθινός πόλεμος".

Και έχει δίκιο, αφού η ψυχή και το σώμα δεν ανασχηματίζονται, ακόμη και στην πιθανότητα της ήττας, ο άνθρωπος εύκολα μπορεί να γίνει η τροφή των φόβων του.

Στα χρόνια μέχρι την ενηλικίωση έπαιξε ελάχιστες παρτίδες, όμως δεν τις ξεχνά. Μνημονεύει τον δυνατό Καρπάθιο σκακιστή Μιχάλη Σπανό, αλλά και τον Βασίλη Τσαμπουνιέρη, που είχε φέρει σκακιστική μηχανή από την Αμερική και τον έμαθε να αγαπά το σκάκι.

Ιδιαίτερα μεγάλη ώθηση είχε από έναν μετανάστη, τον Ελληνικής καταγωγής από Αλβανία κ. Πέτρο. Πρόκειται για έναν υψηλόβαθμο αξιωματικό του Αλβανικού στρατού, όμως όταν άνοιξαν τα σύνορα και άλλαξαν τα δεδομένα στο γειτονικό κράτος, ήρθαν τα πάνω-κάτω, και ο Πέτρος βρέθηκε εργάτης στην Κάρπαθο.

Στα 17 του ήταν τότε ο Γιάννης και το μόνο που κατάφερε να αποσπάσει από 30 παρτίδες με αντίπαλο τον Πέτρο, ήταν μια ισοπαλία! Αυτός ο περαστικός μετανάστης σκακιστής, του άνοιξε την πόρτα στο αγωνιστικό σκάκι.

Από τότε πήρε μέρος σε αρκετά τουρνουά, και ίσως είναι παράδοξο αλλά κέρδισε σπουδαίους παίχτες και έχασε από αρκετούς, πολύ πιο μέτριους, ίσως γιατί ο Γιάννης Χαλκιάς έβλεπε σαν στοίχημα τον αγώνα με έναν δυνατό σκακιστή, ενώ αντίθετα με έναν παίχτη πιο αδύναμο η μάχη δεν είχε μεγάλη σημασία. Και πάλι ο ίδιος θα μας περιγράψει εκείνη την εποχή:

"Eίχα παίξει τους τελευταίους μήνες του 2008 και τους πρώτους του 2009 στο τέλος του 2009 είχα χάσει την επαφή μου αλλά συνέβη το περιστατικό που μου ζήτησαν να παίξω για την ομάδα και έβαλα τα δυνατά μου για να βοηθήσω με αποτέλεσμα να κάνω 9/9. Δεν ξαναείδα σκακιέρα από τότε μέχρι το 2012 στο καφενείο του χωριού μου. Τρεις φίλοι μου ζήτησαν ένα βράδυ να παίξουμε σκάκι, παίξαμε αλλά με τους εξής κανόνες.. Οι τρεις τους θα συνεργάζονταν αλλά εγώ θα έπρεπε να παίζω χωρίς να κοιτάω την σκακιέρα, παίξαμε και κέρδισα. Αυτό βέβαια, προκάλεσε τον θαυμασμό όσον ήταν παρόντες.

Εμένα με έβαλε σε σκέψεις, για πρώτη φορά σκέφτηκα πως αν υπήρχε μία σκακιστική σχολή στην Κάρπαθο ώστε να ασχοληθώ συστηματικά από μικρός πιθανόν να είχα γίνει αξιόλογος σκακιστής".

Στα επόμενα χρόνια ο Γιάννης Χαλκιάς θα φτάσει να προπονεί και τον Έλληνα πρωταθλητή κ. Γ. Μαρή.

Μακριά από οικονομικές συναλλαγές και ιδιοτέλειες, ο Καρπάθιος, ο Εσποϊτης φυσικός, έδωσε μια νέα ώθηση στην ήδη λαμπρή πορεία του Έλληνα πρωταθλητή. Κι όταν περιγράφουμε σκακιστές τέτοιου επιπέδου αξίζει να σταθούμε λίγο παραπάνω στο ήθος και τον χαρακτήρα τους, αφού δεν αρκούν κάποιες νίκες για να κρατήσεις έναν τίτλο στα χέρια σου.

Η ακολουθία των κινήσεων της ζωής μοιάζει τόσο πολύ με το σκάκι,

169.518.829.100.544.000.000.000.000.000, τόσοι είναι οι πιθανοί τρόποι που μπορούν να γίνουν μόλις στις πρώτες δέκα πρώτες κινήσεις πάνω σε μια σκακιέρα (σύμφωνα με τον θεωρητικό της φυσικής που τιμήθηκε και με νόμπελ, Richard Feynman).

Κάπου τόσες δεν πρέπει είναι και οι πιθανές επιλογές της πορείας μας; ίσως είναι περισσότερα μηδενικά!

Ο Γιάννης Χαλκιάς ήταν στη Β΄λυκείου, όταν πήρε το πρώτο πανελλήνιο βραβείο στα μαθηματικά, από τότε πολλές αναπάντεχες αλλαγές και αποφάσεις χαρακτηρίζουν τις κινήσεις της πορεία του. Οι σταθερές που μπαίνουν στη ζυγαριά της ζωής του παραμένουν όμως αναλλοίωτες.

Το χωριό του, το Σπόα, το νησί του, η Κάρπαθος και ο σεβασμός σε έναν μοναδικό πολιτισμό, όπως τον διδάχθηκε από τα πατρογονικά του.

Ακόμη μια περιγραφή, βγαίνει από τα χείλη του και γίνεται φωτεινός χάρτης των συναισθημάτων:

"Κόντευε να κλείσει ένας χρόνος από το θάνατό του πατέρα, όσο πλησίαζαν οι ημέρες τον σκεφτόμουν, τον θυμόμουν..

Θυμόμουν τα λόγια του, θυμόμουν που μου έλεγε να μην χάνω τα γλέντια και να κρατάω τα έθιμα..

Εκείνος πολλές φορές έχανε τα γλέντια γιατί την επόμενη ημέρα έπρεπε να πάει στην οικοδομή. Όταν πέθανε η γιαγιά μου η Σοφία (μητέρα του) είμασταν σε ένα εξοχικό μας στα Πηγάδια, δεν είχε κλείσει χρόνο...

Ο πατέρας μου δεν φορούσε μαύρα, δεν του άρεσε το πένθος και δεν άφησε ούτε κι εμάς να τα βάλουμε..

Ξαφνικά είδα κάτι που με έκανε να τα χάσω.. Τον πατέρα μου να βγάζει τη λύρα πριν χρονίσει η μάνα του. Ήξερα πόσο την αγαπούσε και μου φάνηκε παράξενο... Άρχισε να παίζει... Να τραγουδάει για εκείνη. Σεβάστηκα την επιθυμία του τραγούδησα κι εγώ για εκείνη, είπαμε τον πόνο μας... Θυμήθηκα τον προπάππου μου τον Νικολή τον Κρητικό που ζήτησε του Χρόνη του Τσαμπουνιέρη να παίζει την τσαμπούνα όταν θα τον κατεβάζουν -μου το έχει ζητήσει και η γιαγιά μου η Καλλιόπη αυτό (κόρη του Νικολή του Κρητικού και μητέρα της μητέρας μου).

Εκεί κάναμε το πιο ταιριαστό μνημόσυνο της γιαγιάς της Σοφίας η οποία ήταν η πρώτη μερακλίνα του χωριού. Όσο πλησίαζαν οι μέρες για το μνημόσυνο όλα αυτά γέμιζαν το μυαλό μου... Στο τέλος δεν άντεξα. Παρήγγειλα αυτή τη μαύρη λύρα.. Πήγα και στο καφενείο και γλέντισα πριν να κλείσει χρόνο.. Ήπια, μέθυσα... Περίμενα να βοηθήσει αλλά μάταια.. Ο πόνος γινόταν χειρότερος, πήγαινα στα γλέντια να κλείσω την πληγή και εκείνη άνοιγε. Ο κόσμος δεν καταλάβαινε γιατί το έκανα, σχολίαζε αλλά δεν με ενδιέφερε τι έλεγαν...‬‬‬‬

Το 2009 το 15αυγουστο έγινε ένα γλέντι για την Παναγία... Έναν χρόνο μετά και ενώ είχε μεσολαβήσει ο θάνατος του πατέρα του, ήρθε ξανά η μέρα για το ίδιο γλέντι. Όλοι τραγουδούσαν στην Παναγία, εκείνος όχι.. Κάποιοι τον παρατηρούσαν και κατάλαβαν.. Στο τέλος ο Γιάννης δεν άντεξε, τραγούδησε:‬‬‬‬

"Οπέρσι τέδοιαν εποχή κι εγώ τη παρακάλου,‬‬‬‬

να βοηθώ τω χωριανώ δάκρυ να μην εβγάλου".

Στην ερώτηση αν ταιριάζει με τον καρπάθικο τρόπο ζωής ένα τέτοιο παιγνίδι, όπως το σκάκι, ακολουθεί μια αυτόματη καταφατική απάντηση.

Μα φυσικά και χωράνε αγωνιστικά τραπέζια σκακιού στην Κάρπαθο, ίσως με το παραπάνω, αφού αυτές οι μάχες συμβολίζουν και τους αντρειωμένους ή τουλάχιστον εκείνους που έχουν τη πρόθεση να αγωνιστούν. Άσχετο με το τελικό αποτέλεσμα και την πιθανά διαφαινόμενη ήττα.

Όσο για τον Γιάννη Χαλκιά, εκείνος συμβολίζει το νέο δυνατό Καρπάθικο αίμα, αρκεί μια δοξαριά από τη μαύρη λύρα του, για να ξεσηκώσει όλους τους παίκτες, να πιαστούν σταυρωτά και με σειρά, μέχρι που να βγούν στο κάβο.

Αυτό δεν είναι η Κάρπαθος;

Η Α/Μ φωτο είναι της Άννας Μ. Διακολιού