Πώς μπορούμε να σώσουμε τις αμμοθίνες με κέδρους στη Ρόδο
Το πρόγραμμα Junicoast μας δείχνει το δρόμο
Άποψη του ακροατηρίου στην ημερίδα του Ακταίον
Στα πλαίσια του προγράμματος LIFE+ “JUNICOAST” «Δράσεις για την προστασία των παράκτιων αμμοθινών με είδη Κέδρων στην Κρήτη καις το Ν. Αιγαίο» που υλοποιείται από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων σε συνεργασία με το Τμήμα Βιολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τις Διευθύνσεις Δασών Χανίων και Λασιθίου, πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 28 Ιουνίου 2013 στην αίθουσα “Ακταίον” ενημερωτική ημερίδα με θέμα «Προστασία των παράκτιων αμμοθινών με είδη Κέδρων». Κύριοι ομιλητές ήταν ο Γ. Καζάκης, δασολόγος και συντονιστής του προγράμματος, Κ. Παπαδόπουλος, δασολόγος-περιβαλλοντολόγος και πρόεδρος του ‘Ροδιακού Δάσους’, Ν. Θεοδωρίδης δασολόγος-περιβαντολόγος Γεν. Δ/ντης Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, Αι. Μπαλατσούκα, δασολόγος- περιβαλλοντολόγος, Διευθύντρια Δασών Δωδεκανήσου, και η Κ. Παπαστεργίου δασολόγος-περιβαλλοντολόγος Δήμου Ρόδου.
Ο Γιώργος Καζάκης από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων
Η ημερίδα διοργανώθηκε από το Ροδιακό Δάσος σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δασών Δωδεκανήσου και το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων και στόχος ήταν η προώθηση συγκεκριμένων δράσεων προστασίας, η διάδοση της εμπειρίας σχετικά με τις τεχνικές και τις μεθόδους σε εθνικό επίπεδο, καθώς επίσης και η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού για να διασφαλιστεί η ευρύτερη προστασία του οικότοπου αυτού στη Ρόδο.
Ο Νίκος Θεοδωρίδης στο βήμα
Παράκτιες Αμμοθίνες με Κέδρα, ένας ανεκτίμητος φυσικός θησαυρός
Είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη του τουρισμού στην νησιωτική Ελλάδα συντελέστηκε κατά κύριο λόγο κατά μήκος της παράκτιας ζώνης. Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονταν από σπάνια φυσική ομορφιά, μοναδική γεωμορφολογία και ειδική βλάστηση με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τις αμμοθίνες οι οποίες προσέδιδαν μοναδικότητα στο τοπίο και λόγω των ιδιαίτερων οικολογικών συνθηκών φιλοξενούσαν ομάδες σπανίων ή ενδημικών φυτικών ειδών. Όμως η τουριστική “αξιοποίηση” των ακτών, η ανεξέλεγκτη δόμηση, η κατασκευή δρόμων κλπ οδήγησαν στην εξαφάνιση των περισσότερων αμμοθινικών συστημάτων και την ανεπανόρθωτη αλλοίωση του τοπίου. Μόνο μέρη δυσπρόσιτα και απομακρυσμένα παραμένουν μέχρι και σήμερα αναλλοίωτα διατηρώντας την οικολογική ισορροπία τους, τη φυσική ομορφιά τους και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Αμμοθίνες με κέδρους στην Απολακκιά – Η ένταξή τους σε πρόγραμμα διατήρησης πρέπει να γίνει προτεραιότητα
Τέτοιες περιοχές είναι και οι παράκτιες αμμοθίνες με είδη κέδρων. Στο πλαίσιο του δικτύου NATURA 2000 οι παράκτιες αμμοθίνες με είδη κέδρων έχουν χαρακτηρισθεί ως οικότοπος προτεραιότητας. Στην Κρήτη υπάρχουν τέσσερις τέτοιες περιοχές ενώ στο Ν. Αιγαίο υπάρχουν στα νησιά Μήλος, Πολύαιγος, Νάξος και Ρόδος (Απολακκιά). Δυστυχώς σε καμιά από τις παραπάνω περιοχές δεν έχει συσταθεί Φορέας Διαχείρισης και δεν υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο για την διαχείρισή τους και την αποτελεσματική προστασία τους.
Απαραίτητη η προστασία των αμμοθινικών συστημάτων στη Ρόδο
Τα κυρίαρχα είδη
Οικότοπος Chia Σαρδηνία
Χαρακτηριστικό και κυρίαρχο είδος του οικότοπου είναι το είδος Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa κοινώς Κέδρος ή Άρκευθος, βραδυαυξές και αιωνόβιο είδος που μπορεί να ξεπεράσει τα 300 έτη, ενώ συμμετέχει και το είδος Juniperus phoenicea (Άρκευθος η φοινικική ή Αβόρατος). Στον οικότοπο αναπτύσσονται επίσης διάφορα συνοδά θαμνώδη κυρίως είδη τα οποία συμβάλλουν στην συγκράτηση της άμμου και συμμετέχουν στη διαδικασία διαμόρφωσης των αμμοθινών (χαρουπιά, σχίνος, θυμάρι, λαδανιά, ρείκι, θρούμπι, περιπλόκα κ.α.). Η αναγέννηση των κέδρων σε όλες τις περιοχές είναι ελάχιστη έως μηδενική με μοναδική εξαίρεση την περιοχή Λαυρακά στη Γαύδο.
Κέδρος στην Απολακκιά
Οι αμμοθίνες με κέδρα παρόλο που είναι απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες δέχονται σήμερα τουριστικές ή αναπτυξιακές πιέσεις. Όλες οι περιοχές λόγω του ιδιαίτερου φυσικού τους κάλους αποτελούν προορισμό πολλών επισκεπτών για υπαίθρια αναψυχή και κατασκήνωση. Οι κυριότερες ζημιές που προκαλούν οι επισκέπτες στον οικότοπο είναι το κόψιμο των κάτω κλαδιών των κέδρων για άναμμα φωτιάς ή για τη δημιουργία ελεύθερου χώρου για κατασκήνωση, η συμπίεση του εδάφους και η καταστροφή των ποωδών ειδών και των αρτίβλαστων του κέδρου και η ρίψη απορριμμάτων τα οποία όχι μόνο ρυπαίνουν το περιβάλλον αλλά υποβαθμίζουν σημαντικά την αισθητική αξία των πανέμορφων αυτών περιοχών.
Ο Κ. Παπαδόπουλος από το ‘Ροδιακό Δάσος’
Η ελεύθερη βόσκηση των κατσικιών αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης του οικότοπου καθώς καταστρέφονται οι νεαροί βλαστοί των κέδρων αλλά κυρίως καταστρέφονται τα νεαρά άτομα που καταφέρνουν να επιβιώσουν. Επίσης οι φωτιές που ανάβουν οι κατασκηνωτές αλλά και οι δασικές πυρκαγιές σε γειτονικές περιοχές είναι μια ορατή απειλή για τον οικότοπο καθόσον ο κέδρος δεν είναι πυρόφιλο είδος και δεν αναγεννιέται μετά τη φωτιά.
Η νεοσύστατη ΑΜΚΕ ‘Ροδιακό Δάσος’ συνδιοργανωτής της ημερίδας
Επίσης η κλιματική αλλαγή έτσι όπως καταγράφεται σήμερα επιδεινώνει τις δυσμενείς συνθήκες του περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των κέδρων (αμμώδες έδαφος, μεγάλη περίοδος ξηρασίας, υψηλές θερμοκρασίες) και συμβάλει στην εξασθένησή τους (ξήρανση βλαστών) και στην εμφάνιση δευτερογενών επιπτώσεων (προσβολές εντόμων μυκήτων κλπ). Οι επιπτώσεις αυτές λόγω του ότι τα κέδρα είναι πολύ βραδυαυξή γίνονται ορατές αρκετά αργότερα.
Η κυριότερη όμως απειλή για τον οικότοπο είναι η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των επισκεπτών. Είναι γεγονός ότι οι επισκέπτες αποδέχονται ευκολότερα περιορισμούς ή κανόνες συμπεριφοράς όταν γνωρίζουν τους λόγους για τους οποίους οι περιορισμοί αυτοί επιβάλλονται. Για το λόγο αυτό η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την προστασία του οικότοπου είναι ένας από τους βασικούς στόχους του 4ετούς προγράμματος JUNICOAST που εκτελείται στα πλαίσια του LIFE+ Φύση και Βιοποικιλότητα και χρηματοδοτείται κατά 75% από την Ε.Ε. (www.junicoast.gr). Παράλληλα το πρόγραμμα εφαρμόζει δράσεις για την οριοθέτηση του οικότοπου την αποκατάσταση του συστήματος των αμμοθινών, την κατασκευή ήπιων υποδομών διαχείρισης-διευκόλυνσης των επισκεπτών και δράσεις ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης του κοινού και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Το JUNICOAST ξεκίνησε το 2009 και εφαρμόζεται σε όλες τις περιοχές της Κρήτης (Κεδρόδασος, Φαλάσαρνα, Γαύδος και Χρυσή) ενώ στις περιοχές του νοτίου Αιγαίου θα γίνει η διάχυση των αποτελεσμάτων η ενημέρωση του κοινού και η ενημέρωση/εκπαίδευση των αρμοδίων φορέων.
Ενημερωτική πινακίδα και ξύλινος διάδρομος στο Σαρακήνικο στη Γαύδο
Η σωστή διαχείριση του οικότοπου των παράκτιων αμμοθινών θα συμβάλλει όχι μόνο στην προστασία και διατήρησή του αλλά και στην οικοτουριστική ανάπτυξη των περιοχών καθόσον η προστασία της φύσης και ο οικοτουρισμός είναι έννοιες συμβατές και συμπληρωματικές και η ανάπτυξη του οικοτουρισμού εξαρτάται άμεσα από την αειφορική διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος.
Οι αμμοθίνες της Ρόδου – Το παρελθόν
Αμμοθίνες στην Απολακκιά
Μία πολύ σπουδαία εργασία που πραγματοποιήθηκε κατά το παρελθόν (1977) από το Σύλλογο Προστασίας Περιβάλλοντος Ρόδου, παρά τις τεκμηριωμένες απόψεις και την αγωνία που εξέπεμπε, δεν κατάφερε να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία και τις αρχές της Ρόδου. Στην μελέτη με θέμα: «Παραλίες της Ρόδου: οικολογική επισκόπηση των παραλιών της Νότιας Ρόδου», Chilton (1977), ο Σύλλογος έθεσε ως σκοπό την εκτίμηση της αξίας των παράκτιων οικοσυστημάτων της νήσου Ρόδου, από βοτανική και οικολογική άποψη και ως στόχο έθετε μελλοντικές δράσεις και μέτρα προστασίας και διατήρησής τους.
Στην ανωτέρω μελέτη περιγράφονται με λεπτομέρεια η θέση, η δομή και η σύνθεση, όλων των παράκτιων οικοσυστημάτων της νήσου Ρόδου, οι κίνδυνοι τους οποίους διατρέχουν, καθώς και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, προκειμένου να προστατευτούν και να διατηρηθούν. Μεταξύ αυτών, ο συγγραφέας, καταγράφει και αναλύει και όλα τα οικοσυστήματα με τις αμμοθίνες, που μας ενδιαφέρουν και που απαντώνται στη Ρόδο στην Απολακκιά, Πρασονήσι, Άγιο Παύλο, Πλημμύρι, Λαχανιά, Γεννάδι, Κιοτάρι, Γλύστρα, Λάρδος, Πεύκοι, Βλυχά, Αγάθη και Τσαμπίκα.
Η Πρόταση της Διεύθυνσης Δασών Δωδεκανήσου
Η Διεύθυνση Δασών Δωδεκανήσου είχε προτείνει να ενταχτούν στο δίκτυο «ΦΥΣΗ 2000» όλες οι παραλιακές εκτάσεις της ανατολικής πλευράς της Ρόδου που δεν είχαν περιληφθεί, καθώς δεν διέφεραν ούτε σε σπουδαιότητα ούτε σε σημασία από εκείνες της δυτικής πλευράς που είχαν ενταχθεί και έτσι να περιληφθούν αργότερα στο πλαίσιο προστασίας της, όποιο και αν ήταν αυτό. Δυστυχώς αυτό δεν έγινε με αποτέλεσμα να υπάρχει σημαντική υποβάθμιση των περιοχών αυτών. Η μόνη περιοχή που εντάχθηκε ήταν αυτή της Απολακκιάς.
Το παρόν των αμμοθινικών συστημάτων
Η σημερινή υποβάθμιση πολλών αμμοθινικών συστημάτων δεν θα μπορούσε να αποδοθεί σε φυσικά αίτια αλλά κυρίως σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες και επιδράσεις, όπως: συμπίεση του εδάφους από υπερβολικό αριθμό ποδοπατημάτων, μόνιμα και προσωρινά μονοπάτια, συχνή διέλευση τροχοφόρων, «τουριστική αξιοποίηση», εκχερσώσεις, πυρκαγιές κ.ά. Σοβαρό πρόβλημα αποτελεί ο κίνδυνος εξαφάνισης κάποιων φυτικών ειδών τα οποία συνθέτουν τα αμμοθινικά οικοσυστήματα, περιορίζονται μόνο στους συγκεκριμένους οικοτόπους και καθώς οι αμμοθίνες υφίστανται μια γενικότερη και συνεχή υποβάθμιση οι πληθυσμοί των φυτών έχουν μειωθεί και κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλά είδη ζώων, πουλιών και κυρίως θηλαστικών όπως λαγοί, αλεπούδες και διάφορα τρωκτικά και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και ελάφια, που επισκέπτονται τα αμμοθινικά οικοσυστήματα. Βέβαια αυτό οφείλεται περισσότερο μάλλον στην αύξηση του πληθυσμού τους, λόγω καλύτερης φύλαξης, παρά στην βελτίωση των οικοσυστημάτων.
Οι κυριότερες απειλές
Οι κυριότερες απειλές των αμμοθινικών συστημάτων προέρχονται από:
• Τη διάσπαση της συνέχειάς τους (π.χ. κατασκευές δρόμων, πρόχειρες ή μόνιμες υποδομές)
• Την απώλεια των ενδιαιτημάτων τους, λόγω τουριστικής ή άλλης αξιοποίησης της περιοχής
• Τη μεταβολή στο φυσικό σύστημα παροχής άμμου (π.χ. λιμενικά ή άλλα έργα στη παράκτια ζώνη, διευθετήσεις ποταμών και χειμάρρων, δενδροφυτεύσεις στην παραλία, συνεχής καθαρισμός με μηχανικά μέσα, αμμοληψίες)
• Την απόρριψη σκουπιδιών και μπαζών
• Τη συνάθροιση πολλών δραστηριοτήτων σε περιορισμένη έκταση (π.χ. άνθρωποι, οχήματα, κατασκήνωση), που ξεπερνούν την περιβαλλοντική χωρητικότητα του χώρου από οικολογική άποψη και από άποψη προσφερόμενων υποδομών.
Το Μέλλον
Επειδή οι απειλές και οι κίνδυνοι υποβάθμισης των αμμοθινών μπορούν να αντιμετωπιστούν με σωστή διαχείριση, ορθολογικό σχεδιασμό, περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και κοινωνική συναίνεση και αποδοχή θα πρέπει να εφαρμοστούν προγράμματα προστασίας και διατήρησης των σημαντικών αμμοθινικών συστημάτων σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς και τις περιβαλλοντικές οργανώσεις.
Θα πρέπει να συνταχθούν μελέτες ως προς τη φέρουσα ικανότητα για ανθρώπινες ή μη δραστηριότητες, ενώ στα πλαίσια του ορθολογικού σχεδιασμού πρέπει να υλοποιηθούν ήπιες παρεμβάσεις και δράσεις (π.χ. ξύλινα μονοπάτια, εναλλακτικά μονοπάτια πάνω στην άμμο, αμμοφράχτες ανάπλασης, ενίσχυση φυτεύσεων με γηγενή φυτά, συνεχή καταγραφή και πορεία της αποκατάστασης).
Τέλος, επειδή αυτό που αποτελεί την εγγύηση για τη διατήρηση και την προστασία των αμμοθινικών οικοσυστημάτων είναι η συνεχής ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και η ενεργός συμμετοχή τους στην προοπτική βιώσιμης διαχείρισης των σημαντικών αυτών οικοσυστημάτων για την ισορροπία της φύσης, θα πρέπει τα συστήματα αυτά να γίνουν μοχλός λελογισμένης και ήπιας ανάπτυξης.
Επισκέπτες φτάνουν στο νησάκι Χρυσή νότια της Ιεράπετρας όπου βρίσκεται και ο οικότοπος
Τι θα μπορούσε να γίνει στη Ρόδο και το υπόλοιπο Αιγαίο
Είναι σημαντικό λοιπόν να μπορέσουμε τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020, πιθανότατα μέσα από το πρόγραμμα LIFE, να μπορέσουμε να προστατεύσουμε τους υπόλοιπους οικοτόπους του Ν. Αιγαίου και ιδιαίτερα της Ρόδου. Η χρηματοδότηση είναι σε ποσοστό 75%, με το υπόλοιπο 25% να διατίθεται από τους εταίρους, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα για την προστασία αυτών των περιοχών.
Οδηγό σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να αποτελέσει η πολύτιμη εμπειρία του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων και οι δράσεις που έχουν ήδη υλοποιηθεί στην Κρήτη. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι να βρεθούν οι εταίροι στο νησί μας αλλά και ο ηγέτης αυτής της προσπάθειας. Αντί λοιπόν για μεγάλα λόγια κι ευχολόγια για το περιβάλλον, ιδού η Ρόδος …
