ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ
κατά τον 20ο αιώνα και οι ανιστόρητοι.
- «Η Δωδεκάνησος στη πραγματικότητα, είναι το σύμπλεγμα των νησιών, τα οποία μέχρι το 1912 αποτελούσαν σχεδόν πάντοτε κράτη!». Ευάγγελος Αβέρωφ (1930).
ΝΙΚΟΛΟΣ ΦΑΡΜΑΚΙΔΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ
Η «Δωδεκάνησος» είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τα δώδεκα νησιά που διεκδικούσαν, κατά τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, την αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους από την Οθωμανική Κυβέρνηση, που τα είχε ενσωματώσει υπό τη πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων το 1835. Τα νησιά αυτά ήταν: Αστυπάλαια, Ικαρία, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελόριζο, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Σύμη, Τήλος, Χάλκη. Η Ιωάννα Στεφανόπολι[1], με παρότρυνση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, έκανε μια έρευνα για το καθεστώς όλων των νησιών του ανατολικού Αιγαίου από την στιγμή που παρουσιάστηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία στο Αιγαίο. Το αποτέλεσμα της έρευνάς της δημοσιεύτηκαν στα Γαλλικά σε βιβλίο με τίτλο: LES ILES DEL'ÉGÉE LEURS PRIVILÈGE (ATHÈNES, TH. APOSTOLOPOULOS 1912). Με αυτό το βιβλίο, που απετέλεσε τη βάση για τη διεκδίκηση των νησιών του Αιγαίου από την Ελλάδα στηριζόμενη στην «Αρχή των Εθνοτήτων», καθιερώθηκε και η ονομασία των Νότιων Σποράδων ως «Δωδεκάνησος». Επίσης αναλύθηκε πλήρως το καθεστώς της Δωδεκανήσου κατά τους προηγούμενους αιώνες.
Η Ιταλία κατάλαβε τον Μάιο του 1912 τα νησιά των Νότιων Σποράδων στα πλαίσια του Ιταλό – Τουρκικού πολέμου. Η κατάληψη αυτή δικαιολογήθηκε ως αντιπερισπασμός για να συνθηκολογήσει η Τουρκία, ώστε να παραδώσει τη Λιβύη και θα ήταν προσωρινή. Άλλωστε στη πραγματικότητα δεν έγινε κατάληψη αλλά παράδοση των νησιών στους Ιταλούς από τους κατοίκους τους, που ήταν απροστάτευτοι στο μένος των Νεότουρκων. Εκτός από τη Ρόδο και την Κω, που ανήκαν στο Οθωμανικό Κράτος, τα άλλα νησιά ήταν ανεξάρτητα κράτη και ως εκ τούτου η Ιταλία δεν είχε το δικαίωμα να τα καταλάβει. Πράγματι στην αρχή δεν τα κατάλαβε, αλλά στη συνέχεια και μετά από πίεση, κυρίως της Αυστρίας, έκανε μια υποτυπώδη κατάληψη και στην ουσία επικυριαρχία. Αυτό όμως είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία, ενώ αυτό που μας ενδιαφέρει εν προκειμένω είναι η συνέχεια της.
Η Ιταλία, παρόλο που έπρεπε να δώσει τα νησιά στην Ελλάδα από το 1912 και μάλιστα όπως συμφωνήθηκε μεταξύ Τιττόνι και Βενιζέλου το 1919 μετά από δημοψήφισμα, τα κράτησε εκμεταλλευόμενη τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και τον Ελληνό – Τουρκικό πόλεμο του 1919 – 22. Έτσι η Τουρκία «εκχώρησε» στην Ιταλία τα «δικαιώματα» της επί των νησιών αυτών με τη συνθήκης της Λωζάννης, τον Ιούλιο του 1923 και μετέτρεψε τα νησιά σε νόμιμη ιταλική κτήση υπό το όνομα «Ιταλικά νησιά του Αιγαίου». Το Άρθρο 15 λοιπόν της Συνθήκης λέει: "Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων, τουτέστι της Αστυπάλαιας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελορίζου". Το Καστελόριζο ιδιαίτερα μεταβιβάστηκε το 1921 από τους Γάλλους στους Ιταλούς έναντι αμοιβής. Το γιατί η Τουρκία εκχώρησε χωρίς καμιά επιφύλαξη τα νησιά στην Ιταλία είναι και αυτό μια άλλη μεγάλη ιστορία.
Η Ιταλία όμως το 1912 δεν είχε καταλάβει δεκατρία νησιά, όπως πολλοί πιστεύουν και όπως φαίνεται σε μια πρώτη ματιά στη συνθήκη της Λωζάνης (δεν είχε καταλάβει ακόμη το Καστελόριζο). Όπως η ίδια διαπίστωσε αργότερα, ήταν 756 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που αποτελούσαν 27 συμπλέγματα. Δηλαδή η Τουρκία παραχώρησε στην Ιταλία 27 συμπλέγματα νησιών. Άλλωστε μετά από αυτήν την παραχώρηση, ξεκίνησε και μια διαδικασία καθορισμού της κυριαρχίας των βραχονησίδων μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας. Η διαδικασία αυτή τελείωσε με την σύναψη συμφωνίας που υπογράφτηκε στην Άγκυρα στις 4 Ιανουαρίου του 1932 και είχε τον τίτλο: Ιταλό – Τουρκική συμφωνία σχετική με τον καθορισμό των χωρικών υδάτων μεταξύ του νησιού του Καστελόριζου και της ακτής της Ανατολίας. Με τη συμφωνία αυτή παραχωρήθηκαν κάποιες βραχονησίδες, που ανήκαν στο σύμπλεγμα του Καστελόριζου και των Αρκιών και καθορίστηκαν τα όρια της Δωδεκανήσου με τη Τουρκία. Η συμφωνία αυτή επικυρώθηκε με το Νομοθετικό Διάταγμα 379 από τον Βασιλιά της Ιταλίας στις 14.4.1932 (Gazzetta Ufficiale 99/29.4.1932).
Η Ιταλία με το Νομοθετικό Διάταγμα 1639 του Αυγούστου του I935, καθόρισε να γίνει η με αριθ. VIII γενική απογραφή του Ιταλικού πληθυσμού, που θα ελάμβανε χώρα στις 21.4.I936, ταυτόχρονα με εκείνες των πληθυσμών των Κολονιών και των Κατακτήσεων της Ιταλίας. Στην απογραφή αυτή διευκρινίζεται ότι η Κατάκτηση του Αιγαίου (Δωδεκάνησα) έχει επιφάνεια 2.681,6 τ.χιλμ. και είχε υποστεί μείωση σε σχέση με την απογραφή του 1931 κατά 15,4 τ.χιλμ. λόγω της παραχώρησης στη Τουρκία 22 νησίδων στη περιοχή του Καστελόριζου και 1 στων Αρκιών. Ως εκ τούτου είχαν μείνει στη κυριαρχία της Ιταλίας 733 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες. Η ίδια απογραφή παρουσιάζει ενδιαφέρον για τις αναλύσεις της. Κατά το διάστημα 1931 - 1936 στα Δωδεκάνησα ο γενικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 7,6%, κυρίως λόγω της εγκατάστασης Ιταλών στρατιωτών και προσωπικού, που προέρχονταν από την περιοχή της Αιθιοπίας και οι οποίοι αυξήθηκαν κατά 184,9%. Οι ξένοι υπήκοοι που έμεναν στα νησιά μειώθηκαν κατά 40,40%, ενώ οι Δωδεκανήσιοι αυξήθηκαν κατά 1,6%. Οι Ιταλοί που διέμεναν το 1936 ήταν το 14,8% του γενικού πληθυσμού. Η κατανομή κατά θρησκεία ήταν: 85,96% Ορθόδοξοι, 5,67% Καθολικοί (εξαιρούνται οι στρατιωτικοί), 5,63% Μουσουλμάνοι και 2,74% Εβραίοι.
Στην Ιταλική απογραφή του 1936 έγινε και εδαφική καταγραφή των περιοχών που είχαν προσαρτηθεί κατά τα τελευταία χρόνια στο Ιταλικό κράτος. Στο παράρτημα ΙΙΙ της απογραφής περιλαμβάνεται ο χάρτης και ο ονομαστικός κατάλογος των 756 νησιών, νησίδων και βραχονησίδων όπως καταρτίστηκε από τον καθ. Mario C. Ascari, του Γραφείου III, της Υπηρεσίας περιφερειών και κατοικημένων κέντρων. Ο κατάλογος αυτός έγινε κατ’ εφαρμογή της Ιταλό – Τουρκικής συμφωνία της Άγκυρας στις 4.1.1932. Στον κατάλογο συμπεριλήφθηκαν και οι 23 βραχονησίδες που είχαν ήδη παραχωρηθεί με υποσημείωση. Η Δωδεκάνησος δεν ήταν μητροπολιτικό Ιταλικό έδαφος, γι’ αυτό η εποπτεία της ανήκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας και οι κάτοικοί της είχαν ειδική υπηκοότητα!
Το μέχρι το 1923 νομικό καθεστώς αναλύεται περιληπτικά από τον Ευάγγελο Αβέρωφ σε ένα άρθρο του στην Gazette de Lausanne σελ. 3 στις 09.10.1930: «Δια το πολύ κοινόν το οποίον δεv ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως διά την ιστορία της Δωδεκανήσου, το όνομα Δωδεκάνησος δεν σημαίνει παρά δώδεκα νήσους διατελούσας υπό την διοίκηση την μια του ενός και την άλλη του άλλου κράτους. Εν τούτοις η γνώμη αυτή δεν είναι ορθή. Η Δωδεκάνησος στη πραγματικότητα, είναι το σύμπλεγμα των νησιών, τα οποία μέχρι το 1912 αποτελούσαν σχεδόν πάντοτε κράτη. Τα κράτη αυτά έζησαν ενίοτε υπό το πολίτευμά απλών επαρχιών ενός ισχυρότερου κράτους, άλλα συνηθέστερα, απολάμβαναν πλήρους αυτονομίας, ή κατά το μάλλον και ήττον μιας σχετικής αυτονομίας. Αυτή ήταν η θέση τους από την άποψη του διεθνούς δικαίου, την ημέρα κατά την οποία τα κατάλαβε η Ιταλία». Βέβαια μιλά για τα δώδεκα συμπλέγματα νησιών όπως τα περιγράψαμε στην αρχή του παρόντος άρθρου. Αριθμητικά μπορούμε να πούμε πως από τα λεγόμενα σήμερα Δωδεκάνησα (756 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες), αν αφαιρέσουμε τα 25 που αποτελούν τη Κω και τα 47 που αποτελούν τη Ρόδο, τα υπόλοιπα συμπλέγματα νησιών ήταν ανεξάρτητες οντότητες που ανήκαν στους κυρίαρχους κατοίκους τους (684 νησιά). Για τα ονόματα των νησιών, νησίδων και βραχονησίδων βλέπε την Ιταλική απογραφή του 1936.
Οι Ιταλοί, με λαθροχειρίες, που στηρίχθηκαν σε διάφορα αφηγήματα και κυρίως σε ένα νομικό καθεστώς που δημιούργησαν προς το συμφέρον τους και το περιγράφει εκτενώς στο βιβλίο του ο Βιτόριο Αλχάντεφ: «Ordinamento Giuridico di Rodi», παραχάραξαν τη πραγματική ιστορία και εμείς φαίνεται να την αποδεχόμαστε αναντίρρητα. Επέβαλαν λοιπόν μια επικυριαρχία στα νησιά, ακόμη και στη Ρόδο και στη Κω που θα μπορούσαν να επιβάλουν κυριαρχία και όμως δεν το έκαναν. Για το λόγο αυτό τα νησιά υπάγονταν στο Υπουργείο εξωτερικών τη Ιταλίας και τα διοικούσε ο διπλωμάτης, ο οποίος μάλιστα εκπροσώπησε την Ιταλία για τη σύναψη της συμφωνίας με τους Τούρκους. Έτσι σήμερα μιλούμε για 13 νησιά που μας παραχώρησε η Ιταλία, ενώ ξεχνάμε ότι απλά η Ιταλία: αποχώρησε από τα 27 συμπλέγματα με 720 νησίδες και βραχονησίδες και βέβαια ούτε καν ασχολούμαστε με τις 23 βραχονησίδες που αναιτιολόγητα χάρισε η Ιταλία στη Τουρκία, αφού δεν της ανήκαν! Όταν έγιναν όμως αυτά, τον 19ο και αρχές του 20ου αιώνα, οι νησιώτες είμασταν αδύναμοι. Τώρα δεν είμαστε…. και πρέπει να το δείξουμε με κάθε μέσο!
Το ότι βέβαια ανοήτως οι Τούρκοι, καταργώντας συνθήκες, θέλουν να πάρουν τα λεγόμενα Δωδεκάνησα, που ενώ δεν τους ανήκαν και ενώ τα παραχώρησαν στους Ιταλούς με τη συνθήκη του 1923 και άρα ακόμη και αν καταργηθεί (κατά την ανόητη των σκέψη της στρατικοποίησης από τους Έλληνες) η συνθήκη του Παρισιού τις 10.2.1947 (άρθρο 14) με την οποία οι Ιταλοί παραχώρησαν τα 733 νησιά στη Ελλάδα, θα πρέπει τα νησιά να επιστρέψουν στη κυριαρχία των κατοίκων τους, όπως το είχαν δεχτεί και οι Ιταλοί όταν πρωτοήλθαν το Μάιο του 1912.
[1] Απόγονος της Αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών.
