Το βιβλίο του Μιλτιάδη Λογοθέτη: ΡΟΔΟΣ κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές μεταλλαγές από την ύστερη Τουρκοκρατία μέχρι σήμερα, ως εργαλείο για το σχεδιασμό της ανάπτυξης του τόπου μας.
Του Νικολού Φαρμακίδη
Πολιτικού Μηχανικού
Κατά τα μισά της δεκαετίας του 70, όταν ως νέος μηχανικός συμμετείχα ενεργά στη προσπάθεια για το σχεδιασμό της Ρόδου, ως σύλλογος Μηχανικών ή ως Τεχνικό Επιμελητήριο, βρέθηκα πολλές φορές στην ευχάριστη θέση να συνεργάζομαι με τον κ. Μιλτιάδη Λογοθέτη. Το να σκέπτεσαι τότε, όπως άλλωστε και σήμερα, για σχεδιασμό και ανάπτυξη και κατ’ επέκταση για το μέλλον του τόπου έμοιαζε και είναι τελικά ουτοπία. Οι πολιτικοί το θεωρούν μεγάλο βάρος και το αποποιούνται, ενώ οι επιστήμονες των διάφορων ειδικοτήτων το βλέπουν ως τροχοπέδη. Κάθε πολιτικός που αναλαμβάνει για πρώτη φορά μια θέση, μιλά για το χάος που βρήκε και έχει δίκιο. Άλλωστε χάος θα αφήσει και αυτός, αφού δεν υπάρχει σχεδιασμός!
Πρέπει να σημειώσουμε ότι, για να κάνει κανείς σχεδιασμό, δηλαδή για να δει το μέλλον ενός τόπου, είτε θα πρέπει να είναι χαρτορίχτρα, είτε θα πρέπει να ξέρει καλά την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ιστορία ενός τόπου. Μόνο με αυτή τη βάση μπορείς να προβλέψεις, αφού βέβαια είσαι σε θέση να συνυπολογίσεις τα γεγονότα που καθορίζουν και θα καθορίσουν την κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου και τις γενικότερες γεωπολιτικές εξελίξεις.
Την δεκαετία λοιπόν του 70, που κανείς δεν ασχολούνταν με αυτά, λίγα άτομα, μετρημένα σε ένα χέρι, προσπαθούσαν να φωτίσουν το δρόμο. Ο κυριότερος από αυτούς ήταν και παραμένει μέχρι σήμερα ο κ. Μιλτιάδης Λογοθέτης. Δεν θα σας αναλύσω τι γράφει το βιβλίο του, αφού ο καθένας από σας μπορεί να το διαβάσει, αλλά γιατί πιστεύω ότι γράφτηκε και σε τι χρησιμεύει.
Η περίοδος στην οποία αναφέρεται, είναι μια περίοδος με καίριες και ριζικές αλλαγές, στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτισμική δομή της Ρόδου, μια περίοδος που δεν άλλαξε μόνο το πολιτικό σύστημα, αλλά όλη την κοινωνική υπόσταση του νησιού. Ως εκ τούτου, οι καταστάσεις που γεννήθηκαν αυτή τη περίοδο καθορίζουν σήμερα το μέλλον του νησιού μας. Θα σας παρουσιάσω λοιπόν την «Μεγάλη Εικόνα», μέσα στην οποία διαδραματίστηκαν όλα τα γεγονότα που περιγράφει στο Βιβλίο του ο κ. Μιλτιάδης Λογοθέτης και γιατί αυτό το βιβλίο είναι ένα εργαλείο για τους σχεδιασμούς μας.
Από το 1522 μέχρι το 1912 η Ρόδος ήταν ενταγμένη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ήταν ένα απειροελάχιστο τμήμα της. Οι Οθωμανοί κατά τον 16ο αιώνα, έχοντας εντάξει όλη τη ανατολική και νότια Μεσόγειο στη Αυτοκρατορία τους, που έφτανε μέχρι την Ερυθρά, τον Περσικό κόλπο και τον Εύξεινο Πόντο και βλέποντας ότι έπρεπε να μετεξελιχθούν σε ναυτική δύναμη έστρεψαν όλες τους τις προσπάθειες για να διώξουν από τα νησιά του Αιγαίου τις Ιταλικές ναυτικές δυνάμεις και τους Ιππότες. Οι Ιππότες ιδιαίτερα, λόγω της πειρατείας, ήταν το μεγαλύτερο αγκάθι και έπρεπε να εξοστρακιστούν. Έτσι η Ρόδος καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς και απομονώθηκε από τον υπόλοιπο κόσμο και στα χρόνια που περνούσαν περιθωριοποιούνταν όλο και περισσότερο. Το 1912 βρήκε τα λιμάνια της μπαζωμένα και την πόλη ένα Τούρκικο μαχαλά: χωρίς εμπόριο, χωρίς σχέσεις με το εξωτερικό, χωρίς άξια λόγου γεωργική παραγωγή το νησί. Μια οικονομική και κοινωνική ζωή υποταγμένη στην Ανατολή.
Οι Ιταλοί που τότε ήθελαν να δημιουργήσουν μια δική τους αυτοκρατορία, ήρθαν και στη Ρόδο τον Μάιο του 1912. Υποτίθεται ότι την Ρόδο και τα άλλα νησιά τα κατάλαβαν για να εκβιάσουν την Τουρκία να τους παραχωρήσει τη Λιβύη. Ο σκοπός τους όμως άλλαξε αμέσως και έτσι από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο την είδαν ως το «καράβι που θα τους οδηγούσε στην Ανατολή». Έτσι την περιέγραψε ένας δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Κορριέρε ντελλα σέρα» ένα μήνα μετά την κατάληψη της. Θέλησαν λοιπόν να δημιουργήσουν μια βάση που θα τους έδινε τη δυνατότητα διείσδυσης σε ένα κόσμο πολύ διαφορετικό από τον δικό τους, αλλά με τις δικές τους λογικές. Η βασική προσπάθεια των Ιταλών ήταν η δημιουργία μιας «υβριδικής κοινωνίας» που θα συμπεριελάμβανε τους Έλληνες, τους Μουσουλμάνους, τους Εβραίους και τους νεόφερτους Ιταλούς. Μια τέτοια κοινωνία πίστευαν πως θα μπορούσε να διεισδύσει στην Ανατολή με ένα διαφορετικό πρόσωπο από αυτό με το οποίο μπήκαν οι άλλες αποικιοκρατικές χώρες της Ευρώπης: Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία κλπ. Η πόλη της Ρόδου έπρεπε να μετατραπεί σε βάση και στρατηγείο της επεκτατικής αυτής πολιτικής τους. Όλα λοιπόν: η ιστορία, η γλώσσα, η αρχιτεκτονική, η δομή της οικονομίας και ο πολιτισμός, έπρεπε να μπουν στην προκρούστεια κλίνη των Ιταλών και να εναρμονιστούν με τις βλέψεις τους. Αυτή η νοοτροπία έφερε τους Ιταλούς σε σκληρή αντιπαράθεση με τους Έλληνες κατοίκους, ενώ είχαν καταφέρει να προσεταιριστούν και να εργαλειοποιήσουν τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους.
Παρόλα αυτά, την περίοδο των 34 χρόνων 10 μηνών και 25 ημερών, που κράτησε η Ιταλική κατοχή με διάφορους τρόπους, οι Ιταλοί έκαναν παρεμβάσεις που άσχετα με την ιδιότητά τους ως κατακτητών και τις βλέψεις τους, δημιούργησαν μια διαφορετική προοπτική για το νησί. Η απομονωμένη Ρόδος άρχισε να γίνεται πρωταγωνιστής στη Μεσόγειο και μάλιστα σε όλα τα επίπεδα. Άλλωστε είπαμε πως θα ήταν η «Μάτριξ» για την ανάπτυξη της Ανατολής. Η λογική των Ιταλών, που μάλλον ήταν ουτοπία, έβλεπε μια Ανατολή στην οποία θα μεταλαμπάδευαν αυτήν την υβριδική κοινωνία και όπου οι Ιταλοί θα πρωταγωνιστούσαν. Η Ρόδος έπαιζε λοιπόν το ρόλο του δοκιμαστικού σωλήνα!
Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος άλλαξε αυτές τις προοπτικές των Ιταλών και έφερε στην εξουσία για λίγο: αρχικά τους Γερμανούς και στην συνέχεια τους Άγγλους. Τελικά ήρθε η διακαώς επιθυμούμενη από αιώνες ενσωμάτωση με τη Ελλάδα. Όλα πάλι άλλαξαν και από τις αναλύσεις του κ. Λογοθέτη βλέπουμε ότι η Ρόδος και γενικότερα η Δωδεκάνησος ευτύχισε με τη διοίκηση που είχε έρθει τότε για να την εντάξει στο κορμό της πατρίδας. Στην συνέχεια, άνθρωποι με οράματα και αγάπη για τον τόπο την οδήγησαν, έστω και εμπειρικά, στους δρόμους της ανάπτυξης με λαμπρά αποτελέσματα, που τα βλέπουμε μέχρι σήμερα. Ο κ. Μιλτιάδης Λογοθέτης ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές αυτής της περιόδου και καινοτόμος για την εποχή του. Έτσι η Ρόδος, τις δεκαετίες του 60, του 70 και του 80 πέτυχε μια ολοκληρωμένη και εντυπωσιακή ανάπτυξη. Η εμπειρία του λοιπόν που αποτυπώνεται στο βιβλίο του είναι μοναδική.
Στη συνέχεια, το Αθηναϊκό Κράτος, μας περιέλαβε στη λογική της «εξάλειψης» της διαφοροποίησης από τον κεντρικό κορμό και έσπρωξε τη Ρόδο σε μια νέα παρακμή. Η δικαιολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν το γεγονός ότι η Ελλάδα εντάχθηκε επίσημα στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες την 1η Ιανουαρίου 1981. Η Ρόδος από τότε «μπήκε» πάλι σε μια νέα πολυσυλλεκτική «Αυτοκρατορία». Η λεγόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ πιο μοντέρνα από τις προηγούμενες αυτοκρατορίες, αλλά το μέλλον μας είναι μέσα σε αυτήν και η Αθήνα το διαχειρίζεται σε αυτά τα πλαίσια, χωρίς να μας αφήνει τα περιθώρια, που είχαμε σε όλους τους προηγούμενους αιώνες της ύπαρξης μας. Το μέλλον δεν ξέρουμε τι θα μας φέρει, όμως η γνώση του παρελθόντος μας είναι αναγκαία.
Πιστεύω λοιπόν ότι αυτό το βιβλίο: ΡΟΔΟΣ, Κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές μεταλλαγές από την ύστερη Τουρκοκρατία μέχρι σήμερα, με τις αναλύσεις του, που δείχνει τη πραγματική πορεία του τόπου όλη αυτή τη περίοδο, προδιαγράφει και το μέλλον του, που μπορεί να μην είναι το ίδιο ρόδινο με το άμεσο παρελθόν του. Μέσα από αυτό το βιβλίο, που είναι λοιπόν ένα πολύτιμο εργαλείο, μπορούμε να δούμε το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε για να μην βρεθούμε σε αδιανόητες καταστάσεις. Μας δείχνει το δρόμο πως να γίνουμε εμείς αυτοί που θα καθορίσουν το μέλλον μας και να μην το αφήσουμε στην τύχη ή στα χέρια άλλων.
