Τι Δήμο θέλουμε; Του Γιώργου Τριάντου

Είναι φανερό εδώ και μέρες ότι η χώρα μπήκε ήδη σε τροχιά εκλογών. Αν και οι Περιφέρειες αποτελούν κεντρικότερο πεδίο πολιτικής κι εκλογικής αντιπαράθεσης, οι δήμοι αποτελούν τους πλησιέστερους φορείς προς τον πολίτη.
Ήδη σε πολλές περιοχές της χώρας έχουν οριστεί υποψήφιοι Δήμαρχοι, ενώ έντονες είναι οι διεργασίες για τους υποψήφιους των συνδυασμών. Ενώ, όμως, η δικομματική Κεντρική Διοίκηση με αφορμή το μνημόνιο έχει ευνουχίσει τις πολιτικές αρμοδιότητες των ΟΤΑ και να τους έχει φορτώσει επιπλέον αρμοδιότητες (χωρίς πόρους και με αφαίρεση του +60% των προϋπολογισμών), αυτοί παραμένουν ο κοντινότερος πολιτικός/αιρετός φορέας στους ανθρώπους.
Καθώς η κρίση βιώνεται πολυδιάστατα και είναι ολοφάνερες οι επιπτώσεις της σε κοινωνικό, και δημογραφικό επίπεδο, στην υγεία, την παιδεία και τον πολιτισμό, είναι αναγκαίο όσο ποτέ με πρωτοβουλία των δημοτικών αρχών και των δημοτικών παρατάξεων (σημειώνω παρενθετικά ότι νομικά δεν υφίσταται έννοια παράταξης, αλλά μόνο συνδυασμών, δηλαδή ενώσεις με μόνο στόχο τις εκλογές κι όχι την κοινωνική και πολιτική παρέμβαση) να φέρουν τον πολίτη στο προσκήνιο και ήδη τούτο φάνηκε με τις άμεσο-δημοκρατικές επιλογές υποψηφίων που έγιναν σε πολλές περιοχές της χώρας.
Η λογική της συμμετοχικής δημοκρατίας και της συμμετοχικής αυτοδιοίκησης,  είναι να βρεθούν εκφραστές της λαϊκής δυσαρέσκειας μέσα από την ίδια την κοινωνία. Και η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να είναι ένας τέτοιος εκφραστής, αλλά μένει θεσμικά ανελεύθερος και περιορισμένος. Μπορεί όμως να αφυπνίσει συνειδήσεις και να ενισχύσει κινηματικές πρωτοβουλίες πολιτών· πρωτοβουλίες όχι θεσμικές, αλλά αυθόρμητες που ακόμα και όταν διαφωνούν μαζί της θα έχουν τη στήριξη του κόσμου, ώστε να θίξουν τοπικά προβλήματα και να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη. Ένα τέτοιο αυτοδιοικητικό κίνημα μπορεί να θέτει ζητήματα που εκθέτουν την κεντρική διοίκηση και ενισχύουν τις τοπικές αρμοδιότητες με όραμα τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας.
Οι κινήσεις πολιτών πρόσφεραν για πρώτη φορά σε τόση ένταση μία συλλογική αντίληψη για τη δράση χειραφέτησης των πολιτών στην οποία οφείλουν να επενδύσουν οι δημοτικές παρατάξεις και οι δήμαρχοι. Γιατί τελικά η πολιτική επιστροφή των δήμων εξαρτάται αποκλειστικά από την επιθυμία χειραφέτησης των πολιτών και την αποφασιστική είσοδό τους στο προσκήνιο μειώνοντας τις αποστάσεις που τους χωρίζουν. Οι κινήσεις αυτές δε αναγνωρίζουν “Μεσσίες” και “Σωτήρες” . Είναι αλλεργικές απέναντι στους σωτήρες, γιατί η σωτηρία και η προστασία των κεκτημένων βγαίνουν μόνο από τη συλλογικότητα.
Η αντίληψη όμως για μία άλλη, για μία διαφορετική Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι μια αφηρημένη ούτε μία γενική έννοια. Αυτοδιοίκηση δεν είναι μόνο και κύρια τα κτίρια, οι δρόμοι και οι κήποι με τα πάρκα.
Αυτοδιοίκηση είναι η ίδια η ενεργοποίηση του πολίτη με δυνατότητες συναπόφασης και συμμετοχής σε θεσμικά όργανα διαμόρφωσης της τοπικής πολιτικής.
Σήμερα είναι φανερό ότι η υπεράσπιση των κοινών αγαθών προϋποθέτει εγγύηση συγκεκριμένου αποτελέσματος, εγγύηση ενός ελάχιστου επιπέδου υπηρεσιών και παροχών. Ο εκφυλισμός, ωστόσο, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε διεκπεραιωτή κεντρικών αποφάσεων και σε συμπλήρωμα των κρατικών εκτελεστικών οργάνων, η θεσμική της πολιορκία και η έλλειψη οράματος για το μετασχηματισμό της κοινωνίας, την καθιστούν έρμαιο αποφάσεων μακριά από τους κατοίκους. Την οδηγούν στον εξανδραποδισμό από πολιτικές δυνάμεις που ουσιαστικά την φέρνουν στην προκρούστεια κλίνη περικοπής της πολιτικής δύναμης.
Η τοπική αρχή που θέλει να λειτουργεί με τις αρχές της συμμετοχικής δημοκρατίας είναι πρωτίστως ανθρώπινη και ανοιχτή προς τη δράση των ανθρώπων. Η όποια επιλογή της κρίνεται από την προτεραιότητα που έχει ή από το ποιον εξυπηρετεί πρωτίστως. Και οι άνθρωποι δεν είναι έννοιες αφηρημένες.
Για μία πιστή στις αξίες του κινήματος της Αυτοδιοίκησης ο ρόλος των τοπικών συνελεύσεων είναι ουσιαστικός· αυτές μπορούν -ακόμα και έκνομα- να συναποφασίζουν. Ωστόσο, είναι αναγκαίο η τοπική αρχή να μην ακούει μόνο εκείνες τις φωνές που θέλει για τους δικούς της πολιτικούς σχεδιασμούς. Είναι απαραίτητο να αφουγκράζεται κάθε λόγο της τοπικής κοινωνίας και να στηρίζει κάθε πρωτοβουλία της. Η ψηφοθηρική απορρόφηση ορισμένων μόνο θέσεων όχι μόνο αποτελεί μία κίνηση συνειδητή, μία επιλογή που δείχνει το φόβο της προς το κίνημα που γιγαντώνεται, αλλά και την επιθυμία της για τη θανάτωσή του.
Η Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης ενώ προώθησε πιο δημοκρατικές και συμμετοχικές επιλογές, φάνηκε να φοβάται τις λαϊκές συνελεύσεις και τη συμμετοχή των πολιτών στα δρώμενα και τις αποφάσεις. Η διαβούλευση εμφανίζεται επιθετικά στη νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια, αποθαρρύνοντας όμως άλλες ενέργειες και την ίδια την υποχρέωση δημόσιας λογοδοσίας της δημοτικής αρχής. Μοιάζει σαν η διαφάνεια στον τοπικό πολιτικό βίο να περιορίζεται μόνο στη δημοσιοποίηση προσκλήσεων για συνελεύσεις των επιτροπών και των αποφάσεων των θεσμικών οργάνων. Η θεσμοθετημένη επαφή, γενικότερα, με τον πολίτη περιορίζεται στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες, τις ανοιχτές συνεδριάσεις και στο Συμπαραστάτη -που ναυάγησε πολύ νωρίς παρά τη θετική καινοτομία της θεσμοθέτησής του. Ο "Καλλικράτης" δεν έφτασε στο προχωρημένο και ριζοσπαστικό επίπεδο να απαιτεί διενέργεια πολλών λαϊκών συνελεύσεων (πχ σε κάθε γειτονιά και δημοτικό διαμέρισμα ή κοινότητα) συντονισμού, προγραμματισμού και απολογισμού.
Η Νέα δημοτική αρχή δεν θα πρέπει να  λογοδοτεί σε κλειστές συνελεύσεις διαβούλευσης· η δημοτική διοίκηση οφείλει να λογοδοτεί στους ίδιους τους πολίτες, στους ίδιους τους συλλόγους, στις πρωτοβουλίες των κατοίκων. Στον πυρήνα όχι μόνο του θεωρητικού προβληματισμού αλλά και των πρακτικών εναλλακτικών δυνατοτήτων βρίσκεται η μέριμνα για τη διασφάλιση του θεσμικού πλουραλισμού και της πολλαπλότητας των διοικητικών θεσμών και οργάνων με τρόπο ώστε να μην αμφισβητείται αλλά να διασφαλίζεται η ανάγκη του δημοκρατικού ελέγχου και της λογοδοσίας της λειτουργίας τους στο τοπικό επίπεδο.
Βέβαια, στη σύγχρονη “δημοκρατία”, όπως υλοποιείται μέχρι σήμερα στις τοπικές κοινωνίες, οι αρχές όχι μόνο απεχθάνονται τις εκφράσεις της συμμετοχής , αλλά και την αποθαρρύνουν με τις κλειστές συνεδριάσεις τους. Ενώ η συμμετοχή θα έπρεπε να απλωθεί σε κάθε γειτονιά με τη θεσμοθέτηση τοπικών συμβουλίων, με τη δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών και με τη διεργασία προτάσεων και την υλοποίησή τους, οι δημοτικές διοικήσεις αρνούνται ακόμα και τη συγκρότηση άτυπων τοπικών συνελεύσεων, έστω και συμβουλευτικών.
Η κεντρική διοίκηση περιορίζει κάθε δημοτική αρμοδιότητα διατηρώντας μόνο για τον εαυτό της τη δύναμη παρόμοιας θεσμοθέτησης στο όνομα του θεοποιημένου δικαιώματος της νομοθετικής εξουσίας. Και τούτο, βεβαίως, αποσκοπεί στη διαιώνιση του ελέγχου της. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση όμως δεν μπορεί να νιώθει δικαιωμένη μπροστά σ’ αυτόν τον κανιβαλισμό. Έχει κάθε λόγο στο όνομα της -αληθινής- δημοκρατίας να διεκδικεί τη νομοθετική δύναμη σύστασης αιρετών τοπικών συμβουλίων με οικονομική αυτοτέλεια σε κάθε γειτονιά. Και τέλος πάντων σε λογική σύγκρουσης με τη νομοθεσία, μπορεί να ιδρύσει τέτοια συμβούλια μόνη της.
Η διαμόρφωση του δημοτικού προγράμματος οφείλει να είναι απόφαση τοπικών συνελεύσεων με ουσιαστικό ρόλο, καθώς τούτο αποτελεί μία σύμβαση προγραμματική που αφορά άμεσα τη ζωή των πολιτών και την καθημερινότητά τους. Το πρόγραμμα δεν μπορεί να είναι ένα άνωθεν γραμμένο κείμενο που απλά ενημερώνει ή δια βοής ψηφίζει ο λαός. Το πρόγραμμα για μία νέα σημερινή δημοτική αρχή πρέπει να είναι αποτέλεσμα επιμελούς διαβούλευσης με τους τοπικούς φορείς και σε επανειλημμένες συνελεύσεις πολιτών, ώστε ο πληθυσμός να μπορεί όχι μόνο να εκφράσει την άποψή του, αλλά και αυτή να ληφθεί υπόψη. Μέσα εξάλλου από τις συνελεύσεις αυτές, όχι μόνο ιεραρχούνται οι λαϊκές ανάγκες, αλλά αναδεικνύονται και ζητήματα που συχνά δεν υποπίπτουν καν στην αντίληψη των αρχών.

Χρειάζεται επομένως μια νέα θεώρηση του Δήμου και των λειτουργιών του. Χρειάζεται ο απεγκλωβισμός από τη χειραγώγηση και την ανταπόδοση προεκλογικών δεσμεύσεων και ανταλλαγών. Και χρειάζεται επιπλέον να δώσει φωνή και σκοπό στους πολίτες που είναι και οι τελικοί κριτές και επικριτές προγραμματικών δεσμεύσεων.
Και πάνω απ’ όλα χρειάζεται τέλεια απαλλαγή από παλιές αποτυχημένες συνταγές και πρόσωπα που συνετέλεσαν στο πρόβλημα. Ο εναγκαλισμός με ψηφοσυλλεκτικές πρακτικές και ιδέες, με κομματικές γραμμές και χρίσματα θα είναι ένας επικίνδυνος συνδυασμός που μόνο ενάρετη και χρηστή διοίκηση δεν έχει επιδείξει μέχρι σήμερα. Όποιος τολμήσει να θυσιάσει την πρωτιά για το ήθος και το πραγματικό σεβασμό της αξιοπιστίας και του σεβασμού του πολίτη, αυτός θα είναι που θα κερδίσει και την καρδιά και τη σκέψη των εν δυνάμει προσεχών ψηφοφόρων. Ο καλός δήμαρχος είναι αυτός, ο οποίος μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που έχει ο δήμος απέναντι στους δημότες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και το μικρότερο δυνατό κόστος.
Όπως δεν υπάρχουν και λύσεις διαφόρων χρωμάτων.
Οι λύσεις που απαιτούν οι κοινωνίες, οι λύσεις που απαιτεί η ανασυγκρότηση της χώρας στην οποία υποχρεωτικά συμμετέχουν οι δήμοι, θέλουν πολλή δουλειά, γνώση και ευαισθησία. Και κυρίως ευρείες συναινέσεις. Αυτές τις ευρείες συναινέσεις δε μπορούν να τις εγγυηθούν αυτοί που δε μπορούν να έχουν τις μικρές εσωκομματικές συναινέσεις ως προς τα πρόσωπα.
Ας αφήσουν τις τοπικές κοινωνίες ελεύθερες! Κι ας επιλέξουν μετά! Και γι’ αυτούς θα είναι καλύτερο!