Ο δρόμος έχει την δική του ιστορία… μέσα από την αρχιτεκτονική και τη φιλία των λαών - Γράφει ο Αγαπητός Ξάνθης, αρχιτέκτονας

Αγαπητός Ξάνθης, αρχιτέκτονας - Ο δρόμος έχει την δική του ιστορία…μέσα από την αρχιτεκτονική και τη φιλία των λαών.
-Όταν ταξίδεψα με το ΤΕΕ-Τμήμα Δωδ/σου για να συναντήσουμε το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων των Μούγλων Τουρκίας για την ετήσια επιστημονική συνάντηση, αισθάνθηκα ακόμη μια φορά το ρίγος της φιλίας και της προσέγγισης των δυο επιστημονικών φορέων που ξεκίνησε στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου συνεργασίας το οποίο αναπτύχτηκε μεταξύ των δύο Επιμελητηρίων.
Νέοι αρχιτέκτονες και από τις δύο γείτονες χώρες, στο πείσμα αντίδρασης για την κρίση και της απαξίωση της διεπιστημονικότητας και της έρευνας, συνεργάζονται σε μικτές ομάδες πάνω σε συγκεκριμένα project για να αποδώσουν έργο τέχνης και αφήγησης. Έχοντας κατά νου την εγκατάλειψη της φαντεζί αρχιτεκτονικής και της διακοσμητικής έννοιας εμβαθύνουν στη αρχιτεκτονική της ουσίας σε κοινωνική κλίμακα αποσκοπώντας στην αναγέννηση της ιδέας και της εξωστρέφειας πέρα και πάνω από τα κλειστά μουντά κτήρια της απόστασης, της μεγέθυνσης, του ατομικισμού. Διεκδικούν την φαντασίωση με όρους κοινωνίας και την θεραπεία του χωρικού προβλήματος ως να επιτελούσαν ιατρική παρέμβαση θέτοντας τον εαυτό τους στις επιστήμες της κοινωνιολογίας. Γιατί ο αρχιτέκτονας είναι παραγωγός του χώρου, ο αρχιτέκτονας είναι ο εκφραστής των εξελίξεων  σχεδιάζοντας πάνω σε ένα λευκό χαρτί εικόνες και παραστάσεις που κωδικοποιούνται και κωδικοποιούν τη ζωή σαν μια μορφή ταξιδιού με όραμα για μια νέα ουτοπία.
Η νέα αρχιτεκτονική εκφράζει μια  διδαχή για ένα αύριο απαλλαγμένο από τα βαρίδια των αναστολών για μια κοινωνία δικαίου με ίσες ευκαιρίες, χωρίς πάθη και αντιπαλότητες απομακρυσμένη από την «Αρχιτεκτονική της Αναγκαιότητας σε μια Αρχιτεκτονική της Ελευθερίας» συγγενής με την συγκίνηση και το συναίσθημα ικανοποιώντας την αποκλίνουσα σκέψη και την δημιουργική συμπεριφορά μέσα από τα χωροποιήματα σ’ ένα χωροχρόνο γεμάτο συγκινήσεις, φιλίες και ραγίσματα των άκαμπτων διανοήσεων. Η αρχιτεκτονική του ενός  τελείωσε, σήμερα φτιάχνεται η αρχιτεκτονική της διαδικασίας της Αλλαγής (Change) στην οποία οφείλουμε όλοι μας να επεξεργαστούμε στη βάση της καινοτομίας (innovation) και της μεταβλητότητας (transition).  Είναι το εγχείρημα για ένα όριο νίκης που ξεκινάει από την τροφοδοσία ιδεών και στάσεων και καταλήγει στην βούληση για ένα κόσμο με ανθρώπινο πρόσωπο μακριά από τα πεδία του άκρατου ανταγωνισμού και της εξουσίας των ολίγιστων.      
Αυτό το οδοιπορικό διατρέχει και η συνεργασία των δυο γειτονικών λαών μέσα από την αρχιτεκτονική ματιά, με την κοινή αρχιτεκτονική γλώσσα που ενώνει και δεν διασπά, που συναρπάζει και δεν αδιαφορεί. Η κοινωνία των λαών μπορεί να (ξανά)κτιστεί με αλλά πρότυπα, με άλλες ελπίδες και πάντως χωρίς την ασύμμετρη απειλή των ελευθέρων αγορών που κατασπαράσσουν την κοινωνική συνοχή, τον δημόσιο χώρο κατασκευάζοντας ταξικές διαφορές στο πρόσταγμα του έλεγχου και της λαϊκής συμπύκνωσης.
Σήμερα πλέον απαιτείται ένα άλλο κοινωνικό σχέδιο και επειδή η λέξη «σχέδιο» είναι συνυφασμένη με τον αρχιτέκτονα, ιδού πεδίο δόξης λαμπρό για τον «πλάστη» της γης και της παραγωγής, τον μάστορα της φύσης, τον σχεδιαστή του σύγχρονου ουμανισμού.
Κάπου κοντά σε αυτές τις θεωρήσεις το Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Fethiye Τουρκίας στις 17και 18 Οκτωβρίου προσέγγισε τη «Στροφή» για το δημόσιο καλό, για το δημόσιο χώρο, για τον ανοικτό, χωρίς σκοτίες «Δρόμο». Για τον δρόμο της ανάβασης και προοπτικής, για τον δρόμο της ειρήνης και φιλίας.
Κάτω από αυτό το κλίμα οι τρεις εισηγήσεις των εκλεκτών καθηγητών καθήλωσαν τους συμμετέχοντες, κάνοντας τους παραβρισκόμενους συνοδοιπόρους στο ταξίδι στην Ιθάκη όπως αναφέρει και μεγάλος ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης.
Πρώτη μίλησε η αρχιτέκτων καθηγήτρια Hande Akarca διατυπώνοντας ότι ο αρχιτέκτονας έχει λόγο και στο δρόμο και όχι μόνο στο κτήριο. Προβάλλοντας μια υπό κατασκευή γέφυρα στο Κεράτιο Κόλπο επιβεβαίωσε τη δύναμη της λαϊκής παρέμβασης έναντι των κυβερνητικών σχεδίων, για μια γέφυρα «ανάρμοστη» για το γενικότερο περιβάλλον. Η ανατροπή σε μια ήπια μορφής γέφυρα από την Μ.Κ.Ο που συμμετείχε η ίδια ανέδειξε το ζήτημα της δημοκρατικής συμμετοχής στο αγώνα για μια αρχιτεκτονική της ισορροπίας και της σύνθεσης και όχι του εξαμβλώματος και της ασυμμετρίας λόγω πολίτικων εντολών. Ο αγώνας δικαιώθηκε με το πείσμα για τις ιδέες της ανώτερης αρχιτεκτονικής του δημοσίου χώρου, φτιάχνοντας μια περισσότερη αρμονική γέφυρα στο φυσικό περιβάλλον.
Μετά πήρε την σκυτάλη η Ελληνίδα επίκουρος καθηγήτρια του Ε.Μ.Π της αρχιτεκτονικής Ρένα Κλαμπατσέα για να αποδείξει την πολυσημαντικότητα του δρόμου στη ζωή και στην αλλαγή της σημερινής «μουντής» πλεύσης των «πίσω αυλών», των δρόμων του σκότους και της πενίας.
Διαχώρισε την έννοια του δρόμου ως δομικό στοιχείο της πόλης και ως πολιτιστικό δεδομένο. Εκτίμησε ότι ο χώρος γενικά περιλαμβάνει τον πολεοδομικό (Urban), τον οικονομικό, τον κοινωνικό και τον πολιτιστικό χώρο όπου το δυναμικό στοιχείο του δρόμου αποτελεί ροή, διαδρομή έκφρασης και πολιτισμού, παράμετρο κυκλοφορίας και στάσης. Αυτός ο δρόμος διαμορφώνεται ανάλογα το ανάγλυφο του εδάφους αφήνοντας τις οπτικές φυγές και δομώντας ενώσεις και διαχωρισμούς, ιδιωτικά και δημόσια θέματα. Αναδεικνύεται ως ο συσσωρευτής των κοινωνικών ενεργειών και θέσεων καταλήγοντας στην μεγάλη πλατεία του διαλόγου και της επικοινωνίας.
Για να ακολουθήσει η μορφή του δρόμου ως πολιτιστικό γεγονός με διαστάσεις εμπορίου και αγοράς, ως διαδρομής κουλτούρας μαζί με το υπαίθριο παζάρι και συζήτησης μιας γειτονίας-κοινότητας, χωρίς να λησμονείται ο δρόμος του τουρισμού, του θεάματος και της «κλαμουριάς». Δυστυχώς πίσω από όλα αυτά τα λαμπερά υπάρχουν οι περιφραγμένοι δρόμοι, οι περίκλειστοι των γιγάντιων σιδηρόφρακτων πυλών που δεν διατίθενται σε όλους, παρά μόνο στους εκλεκτούς σχηματίζοντας το «gate community».
Είναι προκλητικό για τη σύγχρονη κοινωνία  της κατανάλωσης και του πλούτου να υπάρχουν πίσω από τους βιτρινάτους δρόμους οι «πίσω αυλές», οι κρυμμένοι δρόμοι της φτώχειας και της πεινάς που οφείλουμε  να τους προβάλλουμε στο πρόσταγμα της ανοικτής κοινωνίας, του ανοικτού χώρου ο οποίος λαμπιρίζει κοινωνικότητα και αλληλεγγύη, αξίες της «μετα-υλικής» εποχής. Ακόμη και οι χώροι που αναπλάθονται, που εξευγενίζονται οφείλουν να  προσφέρουν το δημιουργικό διάλογο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού με τη συναπόφαση όλων των εμπλεκομένων, χωρίς διακρίσεις και κρατικά προστάγματα όπως παρουσιάστηκε ως case study η μελέτη πεζοδρόμησης της οδού Πανεπιστήμιου στην Αθήνα στο σχέδιο “re- thinking  Athens” που προκήρυξε η ελληνική πολιτεία. Αυτή η παρέκκλιση επιδιώκοντας μια δήθεν «πράσινη διαδρομή» χωρίς ανοικτό διάλογο μέσα στην καρδιά της Αθήνας άφησε πίσω απόψεις άλλων πανεπιστημιακών που θα μπορούσαν να δουν την οδό Πανεπιστήμιου με μια διαφορετική ματιά με ξεχωριστά κριτήρια στο πνεύμα του κοινού αγαθού και της συνύπαρξης.
Και όπως έλεγε ο David Harvey, «στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης δεν υπάρχει πολεοδομία, υπάρχει μόνο αρχιτεκτονική» διακολογόντας τον ατομικισμό και την μονομέρεια εάν λάβουμε υπόψη ότι η αρχιτεκτονική είναι η επιστήμη της δομής του κτηρίου στον χώρο και η πολεοδομία η «μητέρα» της σχεδίασης του χώρου για το κτήριο. Για να  κλείσει της ομιλίας της, η κα Κλαμπατσέα με τις ζωτικές φράσεις: όχι στον απομονωτισμό του πολίτη από τα δρώμενα της πόλης, ναι στον τόπο, ναι στην επικοινωνία, ναι στο διάλογο στο δρόμο.   
Σαν τρίτος και τελευταίος ομιλητής παρουσιάστηκε  ο τούρκος καθηγητής αρχιτεκτονικής Ilhan Kesmez, υπογραμμίζοντας το χώρο ως ουτοπία και φαντασιακό δημιούργημα με ρεαλιστικές όμως διαστάσεις που πολλές φορές βρίσκουν προβολές ακόμη και οι στρατιωτικές παραλλάσεις. Όμως αυτός ο ίδιος χώρος από την νοσταλγία περνάει στην αυθεντικότητα και την ιδιαιτερότητα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής αναδεικνύοντας τα ωραία υλικά. Από την άλλη πλευρά ο δημόσιος χώρος είναι υποτιμημένος για αυτό παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι τραβούν φωτογραφίες στην επίσκεψη του γεωμετρικού χώρου τα κτήρια και όχι αυτόν το ίδιο τον χώρο. Μάλιστα αναφέρθηκε ο κ. καθηγητής για την Πλατεία των Νικιών της Νισύρου στα Δωδεκάνησα,  ως υπόδειγμα αυθεντικότητας και χώρο ανοικτού διαλόγου μεταξύ κενού και κλειστού, μεταξύ παραδοσιακής και μοντέρνας πτυχής, για καταλήξει στην επιβεβαίωση ότι πλέον οι παραδοσιακές πλατείες της συζήτησης και της συναναστροφής μεταφέρθηκαν στα Μega-Shops, παραδίδοντας το δημόσιο χώρο σε χώρο parking για τα αυτοκίνητα.  
Αυτή η απληστία για την ατομικότητα και την αποδυνάμωση του δημόσιου έχει περάσει και στους αρχιτέκτονες και στην καθημερινή σκέψη τους γιατί πολύ απλά και αυτοί είναι κομμάτι της καταναλωτικής κοινωνίας στοχεύοντας στην εσωστρέφεια παρά στην ροπή των κοινών, των δημοσίων πραγμάτων. Γιατί όπως επισημάνθηκε ένα άσχημα κτήριο εκφράζει μια άσχημη κοινωνία. Επομένως η εξωστρέφεια και η αναγνώριση του δημόσιου είναι επιβεβλημένη για το σήμερα για να μπορέσουμε να δούμε το αύριο με τη ματιά του δημόσιου ανοικτού δρόμου που φωτίζει τις καρδιές μας.   
Μετά από τις τρείς καταπληκτικές ομιλίες διεξήχθητε διάλογος μεταξύ του συμμετέχοντος κοινού  και των τριών καθηγητών για να γίνουν κατανοητά από όλους τα νοήματα: του δημόσιου χώρου, του δρόμου της επικοινωνίας και της αναγκαίας αλλαγής στάσης πάνω στον ατομικισμό και στην αδυναμία συμμετοχής των πολιτών στα δρώμενα  της πόλης.
Κατόπιν, οι μικτές ομάδες εργασίας των νέων αρχιτεκτόνων είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις μελέτες τους σε συγκεκριμένα σημεία αναφοράς της πόλης φιλοξενίας ξεχωρίζοντας για την άρτια δουλεία τους και με την ελπίδα ότι κάποια από αυτά τα  projects να πραγματοποιηθούν από την Τοπική Αυτοδιοίκηση γιατί πραγματικά άξιζαν να γίνουν βιωματικά στοιχειά της πόλης, του δημόσιου χώρου, του δρόμου ροής ζωής και θετικής ενέργειας.       
Τέλος σαν έκπληξη παρουσιάστηκε ένα ολιγόλεπτο Video με τίτλο «Art in texture» του εργαστηρίου που το απάρτιζαν οι αρχιτέκτονες   Νεκτάριος Ροδίτης και Μάνος Χατζηκαντής με την βοήθεια εξειδικευμένου σκηνοθέτη. Η ταινιούλα απέδιδε εικόνες της ζωής στα σοκάκια του Fethiye αλλά και τη θάλασσα που το περιβάλλει  δείχνοντας ότι μια εικόνα δεν είναι μόνο χίλιες λέξεις, αλλά και χίλια νοήματα. Είναι “the way of life”.
Ακολούθησε ελεύθερη συζήτηση μεταξύ όλων για να φανεί ότι μας ενώνουν πολλά και ότι η αρχιτεκτονική είναι η γλώσσα της διανόησης, της πνευματικότητας και της μνήμης.
Πάνω σε αυτό ο τούρκος καθηγητής της αρχιτεκτονικής διδάκτορας, Ozgur  M. Ediz παρουσίασε μια μελέτη για το γνωστό Λεβίσι,  χωριό που άδειασε στις 30 Ιουνίου 1932, με την ανταλλαγή πληθυσμών, όταν περίπου 2.000 άμαχοι έφυγαν από την Τουρκία, με πολλούς από αυτούς να καταλήγουν στη Νέα Μάκρη της Αττικής και το χωριό Φαράκλα, στη βόρεια Εύβοια.
Από τότε το χωριό παραμένει «στοιχειωμένο» και είναι ανοικτός χώρος συλλογικής μνήμης για τους Έλληνες αλλά και χώρος ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τους Τούρκους. Προτάθηκε να γίνει ένα τόπος ειρήνης και φιλίας και να αποτελέσει ένα ανοικτό εργαστήριο για την πανεπιστημιακή έρευνα και την παράδοση της αρχιτεκτονικής συσσωρεύοντας όλα εκείνα τα στοιχεία του αναστηλωτικού χαρακτήρα με μορφές ήπιας ανάπτυξης.
Πάνω σε αυτό όλοι συμφώνησαν, έλληνες και τούρκοι, απορρίπτοντας τα υπάρχοντα σχέδια της τουρκικής κυβέρνησης για αξιοποίηση με διαγωνιστική διαδικασία  χωρίς όρους ολικής διατήρησης και έντονης ανάπτυξης όπου υπάρχει η βάσιμη υποψία ότι ο ερειπωμένος οικισμός να χάσει την αυθεντικότητα και  την πρωτοτυπία του.
Ακόμη μια φορά η αρχιτεκτονική ένωσε, συμφιλίωσε και έδειξε ότι υπάρχουν και άλλοι δρόμοι, όχι  «οι δρόμοι της φωτιάς», αλλά οι δρόμοι της πορείας για τις αξίες της ειρήνης, της εκτίμησης, της αλληλεγγύης, του αειφόρου βήματος και του ουμανισμού.
Περιμένουμε την επόμενη συνάντηση για να γευτούμε και πάλι το νέκταρ του αλτρουισμού, της πολυπολιτισμικότητας, του πλουραλισμού και της πανανθρώπινης διάστασης.    
Υ.Γ. Το άρθρο αποδίδει ελευθέρα τις ομιλίες και τα τεκταινόμενα στο Συνέδριο και κάθε παραβίαση της ακρίβειας είναι θεμιτή.