«Πολλές φορές αποφεύγω να περάσω από το Διοικητήριο και την πλατεία. Πονώ και μέσα μου κλαίω όταν θυμάμαι πως μας τα άφησαν οι Ιταλοί και πως τα καταντήσαμε. Ευτυχώς που τα τελευταία χρόνια το δυτικό συγκρότημα (του κτηρίου) μετατράπηκε σε μουσείο και οι επόμενες γενιές θα έχουν κάτι να βλέπουν από την ιστορική πορεία του νησιού μας». Ο συγγραφέας Μανώλης Κασσώτης στο πιο πρόσφατο βιβλίο του: «Αναπολώντας τα παλιά Πηγάδια με τα μάτια ενός παιδιού», αφιερώνει επτά σελίδες για το πιο σημαντικό κτήριο που άφησαν «προίκα» οι Ιταλοί στην Κάρπαθο. Το ιστορικό κτήριο της Καρπάθου κατασκευάστηκε στην περίοδο του διοικητή Mario Lago, σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Rodoflo Petraco, είχε αναδόχους εργολήπτες τους Ιταλούς αδελφούς Remo και Dante Giorgini και σε αυτό εργάστηκαν σπουδαίοι Καρπάθιοι τεχνίτες. Τα ιταλικά διοικητήρια εγκαινιάστηκαν στις αρχές του 1935 και ένας από τους διάσημους ταξιδιώτες που φιλοξενήθηκαν εκεί ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Μετά το αποτυχημένο κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έφυγε από την Ελλάδα, την οποία και δεν θα ξαναδεί πια μέχρι το θάνατο του, τότε πέρασε από τα Δωδεκάνησα. Ξεκίνησε από τα Χανιά, όπου βρισκόταν κατά την έκρηξη του κινήματος, στις 11 Μαρτίου έφθασε στην Κάσο. Στις 14 Μαρτίου αποβιβάστηκε στην Κάρπαθο, όπου διανυκτέρευσε στο νεόκτιστο ιταλικό κτήριο. Στις 15 έφυγε για τη Ρόδο, και στις 17 αναχώρησε για τη Νεάπολη της Ιταλίας, με προορισμό τη Γαλλία. Κατά την αποβίβαση του στην Ιταλία, όπου υπέστη και ελαφρύ εγκεφαλικό επεισόδιο, σταθμίζοντας την τελευταία και την πιο άτυχη φάση της πολιτικής του σταδιοδρομίας, θα πει στη γυναίκα του : «Οι μεγάλοι μαστόροι κάνουν και μεγάλα λάθη». Το ιταλικό διοικητήριο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του υπ. Πολιτισμού, ανήκει στην κατηγορία κτηρίων με χαρακτηριστικά «Διεθνούς Στυλ» με ορισμένα στοιχεία ανατολίτικου εκλεκτικισμού. Πρόκειται για μία σύνθεση τριών κτηρίων, τοποθετημένων σε σχήμα Π, σχηματίζοντας και οριοθετώντας έτσι την μπροστινή πλατεία, που έχει το όνομα Αλεξάνδρου Παπάγου. Το κεντρικό κτήριο είναι ψηλότερο και φτάνει τους 4 ορόφους, ξεχωρίζει με τον όγκο του και τη μορφολογία του. Τα άλλα δύο κτήρια φτάνουν τους 2 ορόφους, έχουν πέργκολες και πλαισιώνουν το κεντρικό χωρίς ωστόσο να το ανταγωνίζονται. Έχουν επίπεδη στέγη και είναι φτιαγμένα με την μεικτή κατασκευή των Ιταλών (λιθοδομή με οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία από ελαφρά οπλισμένο σκυρόδεμα). Τα κτήρια αυτά αποτελούσαν το ιταλικό διοικητήριο και παρόμοια είχαν χτίσει οι Ιταλοί στα νησιά της Δωδεκανήσου. Και τα τρία κτήρια συνδέονται μεταξύ τους με ημιυπαίθριους χώρους και καμάρες, σχηματίζοντας έτσι ένα σύνολο που αγκαλιάζει και δένει με την πλατεία. Ένα σύνολο με πολύ «δυνατή» κάτοψη και μορφολογία με πλήρη και κενά για το φως, τον αέρα και τη θέα. Παρατηρώντας το συγκρότημα από την πλατεία, διακρίνουμε τη συμμετρία και τον τονισμό του κεντρικού του άξονα, που είναι το ψηλότερο σημείο του κτηρίου και σήμερα ξεχωρίζουμε το ρολόι και τον ιστό με τη σημαία. Τα χρόνια της ιταλικής κτήσης υπήρχε και το έμβλημα του φασισμού, το fascio. Στο ανατολικό κτήριο στεγαζόταν το ταχυδρομείο, το τηλεγραφείο και το δικαστήριο. Στη δυτική πτέρυγα η αστυνομία, το γραφείο του marescialo και στο υπόγειο ήταν η φυλακή. Στους επάνω ορόφους ήταν και η κατοικία του διοικητή. Από τα μπαλκόνια του κτηρίου εκφωνούνταν οι λόγοι προς τους στρατιώτες κι όπως επισημαίνει ο συγγραφέας Μανώλης Κασσώτης, κάθε Κυριακή λειτουργούσε καθολικός στρατιωτικός ιερέας και στην πλατεία συγκεντρωνόταν μεγάλος αριθμός από το στράτευμα. Στην πλατεία των διοικητηρίων γιόρταζαν και όλες τις μεγάλες φιέστες του φασισμού. Όμως οι κατακτητές δεν παρέλειψαν να φροντίσουν με επιμέλεια και τον γύρω χώρο, να τον κάνουν να ξεχωρίζει κι έτσι έφτασαν να τον μνημονεύουν οι παλαιότεροι. Προς τη μεριά της θάλασσας φύτεψαν θαλασσόδεντρα, διάφορα καλλωπιστικά και αναρριχητικά φυτά, ενώ στα Νότια της μπροστινής πλατείας, διαμόρφωσαν έναν όμορφο ανθόκηπο, στον οποίο είχαν πρόσβαση μόνο οι Ιταλοί με τις οικογένειες τους. Τα οικόπεδα του διοικητηρίου και του ανθόκηπου αγοράστηκαν από την Χατζηνούλα Κοντού και τον Γιάννη Ζαβόλα, ο οποίος σε κείνη τη θέση είχε τον ανεμόμυλο του. Σε αυτό το κτήριο εγκαταστάθηκαν οι Γερμανοί και λίγο αργότερα ο Άγγλος στρατιωτικός διοικητής Pam Pay. Σημαντική ημερομηνία για τον χώρο είναι ο Οκτώβρης του 1952, όταν στο προαύλιο τοποθετήθηκε το μνημείο ηρώων Καρπαθίων, μια δημιουργία από τον Δωδεκανήσιο γλύπτη Λάζαρο Τηλιακό. Το έργο ήταν μια προσφορά της ΚΕΠΑ Αμερικής, στο οποίο αναφέρονται 24 Καρπάθιοι αγωνιστές. Πρόκειται για ένα σπουδαίο μνημείο, που σίγουρα χρειάζεται τροποποίηση, αφού υπάρχουν τουλάχιστον ακόμη 40 ονόματα ηρώων που θα έπρεπε να αναφερθούν. Όπως καταγράφει ο ιστορικός της Καρπάθου, Μανώλης Κασσώτης, μετά την ενσωμάτωση ο Δήμος Καρπάθου εμπιστεύτηκε τη φροντίδα του ανθόκηπου στο δημοτικό σχολείο Πηγαδίων. Λίγα χρόνια αργότερα αποφάσισαν να τον μετατρέψουν σε παιδική χαρά, από μέσα πέρασε ένας δρόμος, ενώ σχηματίστηκαν και κάποια οικόπεδα. Έτσι φτάσαμε στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, τότε ο χώρος έξω από το πρώην ιταλικό διοικητήριο άλλαξε μορφή. Δημιουργήθηκε μια πλατεία. Ο συγγραφέας Αντρέας Μακρής ήταν από εκείνους που διαφώνησαν με το νέο σχέδιο, έγραφε λοιπόν για την εξέλιξη της περιοχής: «…Σε πόλη κεκαρμένη από πράσινο, αθεόφοβα «εν μια νυκτί», αφάνισαν τα ¾ του Ανθόκηπου από συστάδες καλλωπιστικούς θάμνους, όπως ιβίσκους, μπουκαμβίλιες, πικροδάφνες και δένδρα από πεύκα, κυπαρίσσια, ευκαλύπτους φυτεμένα όλα πριν ογδόντα τέσσερα χρόνια κατά την ιταλική περίοδο, επεκτείνοντας εις βάρος του Ανθόκηπου την ήδη ευρύχωρη για τα πληθυσμιακά δεδομένα της Καρπάθου πλατεία, για να μας προκύψει τώρα ολάκερη πλατεία…Κλαυθμώνος». Σήμερα αυτό το κτήριο ανήκει στην κτηματική υπηρεσία του Δημοσίου, είναι παραχωρημένο στην περιφέρεια και εκεί στεγάζεται το Επαρχείο Καρπάθου-Κάσου, από την μεταπολίτευση μέχρι και σήμερα έχουν περάσει 13 μετακλητοί και τέσσερις αιρετοί Έπαρχοι. Στο κεντρικό κτήριο στεγάζεται το Επαρχείο, στην αριστερή πτέρυγα είναι το Ειρηνοδικείο Καρπάθου και στη δεξιά πτέρυγα έχει παραχωρηθεί η χρήση στην Αρχαιολογική υπηρεσία. Ενώ το οικόπεδο που βρίσκεται έξω από το προαύλιο του κτηρίου έχει δοθεί στον Δήμο Καρπάθου. Σύμφωνα με τον σημερινό Έπαρχο κ. Γιάννη Μηνατσή, το κτήριο χρειάζεται ένα δυνατό φρεσκάρισμα, όμως αν και από την αρχή της θητείας του υπάρχουν διαθέσιμα 150.000 ευρώ, ωστόσο η αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία νεωτέρων μνημείων, μέχρι σήμερα, δεν έχει συμφωνήσει στα προτεινόμενα σχέδια και ζητά στατική μελέτη. Ήταν 31 Μαρτίου 1947, όταν στον ιστό του πρώην ιταλικού διοικητηρίου κυμάτισε η Ελληνική σημαία. Εκεί πρώτη είχε ανέβει η ιταλική, έπειτα η γερμανική και πρότελευταία υψώθηκε η αγγλική. Το ιστορικό κτήριο είναι σύμβολο του 20ου αιώνα, θυμίζει τους περαστικούς κατακτητές και τους πολέμους τους, μπορεί οι παλαιότεροι να έχουν εντονότατες αναμνήσεις, όμως όσο η ιστορία θα επιτρέπουμε να αχνοσβήνει, για τους πιο νέους θα γίνεται μια πλατεία και ένα ακόμη παλιό οικοδόμημα. dimellasm@hotmail.com (Η μικρή Α/Μ φωτογραφία, στα δεξιά, προέρχεται από το αρχείο του Byron Tesapsides)
