Ένας Αυτοκράτορας στη Κάρπαθο...Του Μανώλη Δημελλά

Η υπόθεση είναι περίπλοκη και σηκώνει πολύ μεγάλη και μακριά καφενειακή κουβέντα!

Όχι, επίσημα τουλάχιστον, δεν ταξίδεψε κανένας ρωμαίος Αυτοκράτορας στην Κάρπαθο.

Ωστόσο η ονοματοδοσία της ψηλότερης περιοχής των Μενετών, του Καρακαλλά, μας ταξιδεύει, αφού κατακτά μικρές και μεγάλες επαρχίες της αχόρταγης φαντασίας μας.

Το κεφαλοχώρι του νησιού δεν χτίστηκε πρόσφατα, ακόμη και εκείνος ο παράξενος περιηγητής, καλόγερος Κριστόφορο Μπουολντενόμντι,  αναφέρει τις Μενετές στο πέρασμα του από την Κάρπαθο, εκεί κάπου στο 1400!

Η υπόθεση οφείλεται στους παλαιούς γλετζέδες και χωραταζήδες Μενετιάτες, που εξακολουθούν να εκπλήσσουν με την επιλογή ονομάτων, τόσο για τις συνοικίες του χωριού, όσο και για τα μετόχια, ακόμη και για τα παρατσούκλια συγγενών και φίλων.  

Συνοικίες με γυναικεία ονόματα, όπως της αινιγματικής "Ζόκλας", δηλαδή της Ζωής, που δεν θα μάθουμε αν πρόκειται για μια βασανισμένη ή χαρισματική και τυχερή γυναίκα, και το "Μαχαίρι", στην άλλη άκρη του χωριού. Για αυτό ορισμένοι δείχνουν έναν βράχο, που μοιάζει με μαχαίρι και κρέμεται πάνω από εκείνη τη γειτονιά.  Για να μην αναφέρω τον "Σισεμέ", με εκείνον τον θεόρατο τοίχο, που έχτισαν και μας άφησαν προίκα, οι Ιταλοί καραμπινιέροι.

Όμως το πιο τρανό όνομα μέσα στις Μενετές έχει η πάνω γειτονιά, εκείνες οι τελευταίες σειρές των σπιτιών που ονομάζονται "Καρακαλλάς" και πιάνουν το τέλος του χωριού. Αν και παραμένουν αδιευκρίνιστα τα όρια αυτής της συνοικίας, αν δηλαδή η περιοχή του Προφήτη Ηλία συμπεριλαμβάνεται τελικά στον Καρακαλλά ή είναι ξεχωριστή, το όνομα γεννάει ένα σωρό απορίες και ερωτηματικά.

Ο Μιχαηλίδης Νουάρος αναφέρει ότι πρόκειται για σύνθετη λέξη, από το "καρά-" που στα Τουρκικά σημαίνει μαύρος και από το "-καλλάς", δηλαδή ο θείος στην Κάρπαθο.

Πρώτη πιθανή ρίζα της ονομασίας ένας...μαύρος θείος!

Ωστόσο  "Kara kale" στα Τούρκικα σημαίνει "μαύρο κάστρο" ή απλά "κάστρο"!

Λέω να κάνουμε μια μικρή παράκαμψη και να πεταχτούμε μέχρι το Ναύπλιο. Εκεί και πολύ κοντά στο χωριό του Αγίου Αδριανού, στα πρόβουνα του Αραχναίου, βρίσκεται η πολύ παλιά μονή Καρακαλά.

Η Μονή είχε και δεύτερο όνομα "Ξηροκαστέλι", αλλά οι ντόπιοι το χρησιμοποιούσαν πολύ σπάνια. Το όνομα Καρακαλά φαίνεται να προέρχεται από το τη μετάφραση στα τουρκικά της λέξης "Ξεροκαστέλι", η οποία είναι το "Κουρουκουλέ". Η παραφθορά της τούρκικης λέξης από τους ντόπιους οδήγησε στη λέξη "Καρακαλά".  Μήπως αυτή η εκδοχή είναι πιο σίγουρη;

Ο παπα-Κώστας Μελάς θυμάται ότι αυτό το όνομα, της ψηλότερης συνοικίας των Μενετών, ήταν συνδεδεμένο με τον μυτερό σκούρο βράχο, που ακόμη στέκει ακριβώς πάνω από το χωριό και μοιάζει να αναπνέει, σα να θέλει να εξομολογηθεί κι αυτός το πόνο και την ιστορία του. Μάλιστα εκείνα τα παλιά χρόνια, που τα σπίτια ήταν ωματισμένα και δεν είχαν πανωσηκώματα, τότε λοιπόν μπορούσες να δείς όλες τις στράτες και τα καλντερίμια του χωριού με μια μόνο ματιά, από το πέργυρο της Παναγίας.  Και αυτό ήταν το προτέρημα των Μενετών που έμοιαζε και ήταν κάστρο, απέναντι στις  διαρκείς επιδρομές των λήσταρχων πειρατών.

Όμως υπάρχει μια άλλη άποψη, διαφορετική και πολύ πιο δελεαστική, που αναστατώνει το μυαλό μας.

Όπως αναφέρει στα Καρπαθιακά, ο γιατρός-συγραφέας Γεώργιος Μ. Γεωργίου, για τον Καρακαλλά, "πιθανών έλαβε το όνομα κατά τη Φραγκική εποχή, από το όνομα του αυτοκράτορα Καρακάλλα"!

Αυτό ήταν, δεν θέλαμε πολύ, άναψε το σπίρτο και πήραμε φωτιά! Ποιός ήταν αυτός ο Αυτοκράτορας;

Ο Καρακάλλας (λατινικά: Marcus Aurelius Severus Antoninus Augustus, 188 - 217) ήταν ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας, από το 198 έως το 217, γεννήθηκε στο Λούγδουνο (σημερινή Λυών) της επαρχίας της Γαλατίας το 188. Ήταν γιος του Σέπτιμου Σέβηρου και της Ιουλίας Δόμνας.

Το πατρογονικό του όνομα ήταν Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος, αλλά υιοθέτησε το όνομα Καρακάλλας εξαιτίας του Γαλατικού μανδύα με κουκούλα. Το ρούχο που φορoύσαν και οι συμπατριώτες τoυ ονομαζόταν...Καρακάλλας!

Μία από τις πιο σκοτεινές περιπτώσεις της ζωής του ήταν ο φόνος του αδελφού του, Πούμπλιου Σεπτίμιου Γέτα, ο οποίος δολοφονήθηκε μέσα στα χέρια της μητέρας του, ύστερα από δική του εντολή.

Μετά από αυτή τη δολοφονία ο Καρακάλλας επέβαλλε damnatio memoriae στο νεκρό αδερφό του, διατάζοντας την απομάκρυνση του ονόματος του από όλες τις δημόσιες επιγραφές.

Η «εκκαθάριση» εναντίον του αδερφού του ήταν τόσο εκτεταμένη, ώστε "επέζησαν" ελάχιστες εικόνες του Πούμπλιου Γέτα.

Αυτός ο Αυτοκράτορας δεν αστειευόταν! Επέβαλλε την ίδια τιμωρία σε άλλους 20.000 ανθρώπους.

Ο Καρακάλλας έμεινε γνωστός για την λατρεία που έτρεφε για τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά ήταν και θιασώτης του χθόνιου Θεού Σέραπις. Έναν παλιό Θεό του κάτω κόσμου, προστάτη της ιατρικής, της γονιμότητας, ένας Θεός σωτήρας.

Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι το κύριο -αν όχι μοναδικό- αίτιο για την εκστρατεία του Καρακάλλα εναντίον των Πάρθων πήγαζε από τον απεριόριστο και μάλλον νοσηρό θαυμασμό του για τον Μέγα Αλέξανδρο και όχι από κάποια ιδιαίτερη στρατηγική ανάγκη της εποχής. Άλλωστε η επιθυμία του αυτοκράτορα να μιμηθεί το Μακεδόνα βασιλιά και τα επιτεύγματά του φαίνεται να καθόρισε γενικότερα την όλη πολιτική του, αναφέρουν οι μελετητές της Ρωμαϊκής ιστορίας.

Μάλιστα στον στρατό του υπηρετούσαν και 16.000 Μακεδόνες.

Στις ιστορικές σελίδες αναφέρεται ότι το σώμα του Μ. Αλεξάνδρου ήταν μέσα σε σφυρήλατη σαρκοφάγο από χρυσό, γεμάτη αρώματα.

Η περίλαμπρη και πανάκριβη αυτή κατασκευή, μαζί με το θρύλο του μεγάλου ηγέτη, προσέλκυε πλήθη που πήγαιναν να προσκυνήσουν τη σορό του ώς το 391 μ.Χ. Το μαυσωλείο του, γνωστό ως «Σώμα» ή «Σήμα», επισκέφθηκε και ο Καλιγούλας, ο οποίος αναφέρεται ότι έκλεψε την πανοπλία του Αλεξάνδρου, ενώ ο Καρακάλλας (215 μ.Χ.) του αφιέρωσε το ιμάτιο, το δαχτυλίδι, τη ζώνη του κ.ά. Ο αυτοκράτορας Σεβήρος (το 306 μ.Χ.), συγκεντρώνοντας μυστηριώδη βιβλία από διάφορους ναούς, διέταξε να τα εναποθέσουν εντός του τάφου, απαγορεύοντας του λοιπού τις επισκέψεις, σύμφωνα με τον ιστορικό Κάσσιο Δίονα.

Τι αναφέρουν κάποιες ιδιαίτερες θεωρίες για την Αμφίπολη:

"Οταν εσφραγίσθη ο τάφος στην Αλεξάνδρεια, η σορός μετεφέρθη από τον Σεβήρο ή τον Καρακάλλα στην Αμφίπολη, όπου και ενεταφιάσθη και αμέσως ο τάφος σφραγίσθηκε. Το γεγονός δεν καταγράφηκε στα αυτοκρατορικά αρχεία, σίγουρα με εντολή του αυτοκράτορα, προφανώς για να μην αποκαλυφθεί τι ακριβώς συνέβη εκεί.

 Ο Καρακάλλας, όπως γράφουν  εκείνοι που θέλουν να ενισχύσουν τα περί  Βασιλικού τάφου στο λόφο Καστά, "προσκυνά τον Αλέξανδρο στην Αμφίπολη τελικά και όχι στην Αλεξάνδρεια και σφραγίζοντας τον τάφο αποκλείει πλέον την επίσκεψη του από οποιονδήποτε άλλο".

Ως απόδειξη της παραπάνω θεωρείας, αναφέρουν ότι στο σημείο που υπάρχει ο λόφος Καστά, βρέθηκε ένα μιλλιάριο (οδοδείκτης) του Καρακάλλα!

Ο Καρακάλλας υπήρξε αποτελεσματικός ως στρατιωτικός δικτάτωρας, έτσι ήταν δημοφιλής μόνον στους  πραιτωριανούς του. Ταξιδεύοντας από την Έδεσσα προς την Πάρθια, δολοφονήθηκε από τον Ιούλιο Μαρτιάλη, έναν από τους ακολούθους του σε έναν δρόμο κοντά στη Χαρράν (την ώρα που ουρούσε) στις 8 Απριλίου του 217. Ο Μαρτιάλης σκοτώθηκε επί τόπου από έναν τοξότη της φρουράς. Τον Καρακάλλα διαδέχθηκε στην εξουσία ο επικεφαλής της φρουράς των πραιτωριανών Μάκρινος (Macrinus).

Από την περίοδο διακυβέρνησης του Καρακάλλα ξεχωρίζουν τρία πράγματα. Καταρχήν το διάταγμα του 212 (Constitutio Antoniniana) που έδινε την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη στους ελεύθερους πολίτες όλης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας προκειμένου να αυξηθούν μέσω της φορολογία τα κρατικά έσοδα.

Συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν να ονομάζονται Ρωμαίοι όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας μεταξύ των οποίων και οι Έλληνες . Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και στο Ανατολικό Ρωμαϊκό (Βυζαντινό) Κράτος μέχρι την κατάλυσή του από τους Τούρκους και έφθασε ως τις μέρες μας με τη μορφή "Ρωμιός", που πλέον είναι συνώνυμο του "Έλληνας".

Tα ατομικά προνόμια καταργήθηκαν και δημιουργήθηκε η βάση για την εμφάνιση ενός ομοιογενούς κατώτερου στρώματος (humiliores). Η κρίση που αναπόφευκτα παρατηρήθηκε στη ρωμαϊκή κοινωνία εκδηλώθηκε με συγκρούσεις και εντάσεις ανάμεσα στα κοινωνικά στρώματα!  Στη συνέχεια έχουμε την υποτίμηση του ρωμαϊκού νομίσματος, με την ελάττωση κατά 25% του χρησιμοποιούμενου αργύρου στο κράμα του νομίσματος, προκειμένου να πληρωθούν οι ρωμαϊκές λεγεώνες τους οφειλόμενους μισθούς. Και τέλος, φαίνεται πως είχε μια ιδιαίτερη αδυναμία στα λουτρά! Σε αυτών οφείλεται η κατασκευή μεγάλων Θερμών έξω από τη Ρώμη, γνωστών ως "Θέρμαι" ή "Λουτρά του Καρακάλλα", ερείπια των οποίων διασώζονται ακόμη και σήμερα.

-"Πέρασε πάνω το Καρακαλλά"...

Αυτή είναι μια γνωστή φράση που ακούγεται κάθε τόσο μέσα στο χωριό, και  είναι η πάσα σε κάποιον νεώτερο, που θέλει να κάμει τον καμπόσο στη μπιλότα ή να τη βγει με κόκκινο, σε έναν μεγαλύτερο!

Όποια κι αν ήταν η αρχική έμπνευση στην ονοματοδοσία της άκρης του χωριού των Μενετών, πέτυχε τον στόχο της, έμεινε να γεννά ερωτήματα, να μας τυλίγει μέσα σε Γαλατικούς μανδύες και έπειτα να  ανεβάζει τη φαντασία μας σε ένα ατίθασο μαύρο άλογο, να μας ταξιδεύει στο χρόνο.

Πηγές

παπα-Κώστας Μελάς

Καρπαθιακά, Γεώργιος Μ. Γεωργίου, Πειραιάς 1958

Τοπωνυμικό της Καρπάθου, Κωνσταντίνος Μηνάς, Εξάντας 2000

www.tetraktys.org/arthra2/mid%20tafosalex.htmx

www2.egeonet.gr/aigaio/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6823

 

http://it.wikipedia.org/wiki/Caracalla