To Brexit, θα είναι ο Δούρειος ίππος για την ‘άλωση’ της ΕΕ; Πριν από έξι μήνες, ο Βρετανικός λαός ψήφισε υπέρ της εξόδου της Μ. Βρετανίας από την ΕΕ χωρίς κανείς να γνωρίζει τελικά πως θα δρομολογηθεί αυτή η διαδικασία αφού είναι η πρώτη φορά που η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), έρχεται αντιμέτωπη με μια εθελούσια έξοδο ενός κράτους-μέλους της. Έκτοτε ξεκίνησε μια παρατεταμένη συζήτηση ακαδημαϊκών, πολιτικών, ειδικών αναλυτών, κα για τις διαδικασίες αλλά και τις συνέπειες αυτής της απόφασης τόσο για τη Μ.Βρετανία όσο και για την ίδια την ΕΕ, εν αναμονή της στάσης που θα υιοθετούσε η νέα πρωθυπουργός, Τερέζα Μέι για το Brexit. Η Μέι, στην πρώτη επίσημη ομιλία της ( στις 17.01.2017) έδωσε το στίγμα της κυβέρνησης της παρουσιάζοντας ουσιαστικά τον Οδικό Χάρτη και τη μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για να πραγματοποιηθεί η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αφετηρία τη διαπραγμάτευση για μία νέα σχέση με την Ε.Ε. ‘Για μία σχέση ισότητας’, όπως χαρακτηριστικά είπε η βρετανίδα πρωθυπουργός. Σε ένα λόγο αρκετά σκληρό, μεταξύ άλλων τόνισε πως ‘με το Brexit επιδιώκουμε μία νέα και ισότιμη συνεργασία, μεταξύ μιας ανεξάρτητης, αυτοδιοικούμενης, Παγκόσμιας Βρετανίας και των φίλων και συμμάχων στην ΕΕ… Δεν αποζητούμε μια ειδική σχέση συμμετοχής στην ΕΕ ή οτιδήποτε αφήνει τη Μ.Βρετανία κατά το ήμισυ μέσα ή κατά το ήμισυ έξω. Δεν επιδιώκουμε να υιοθετήσουμε ένα μοντέλο που ισχύει σε άλλες χώρες, δεν επιδιώκουμε να κρατήσουμε ίχνη συμμετοχής ως χώρα μέλους της ΕΕ καθώς θα αποχωρούμε . Η Μεγάλη Βρετανία φεύγει από την ΕΕ’ και ξεκαθάρισε πως ‘η Βρετανία αποσύρεται από την Ενιαία αγορά και την Τελωνειακή ένωση και καταργεί τη δικαιοδοσία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η Μ. Βρετανία θα βγει έξω στον κόσμο για να οικοδομήσει σχέσεις με παλιούς φίλους και νέους συμμάχους, όμως θα συνεχίσει να είναι ένας αξιόπιστος εταίρος, σύμμαχος και στενός φίλος της ΕΕ.’ Σαφώς, ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι η αιχμή του δόρατος για τη Βρετανίδα πρωθυπουργό καθώς υπάρχει έντονη ανησυχία στο City για τις παρενέργειες του Brexit με μια λίρα να ολισθαίνει ( αν και σημείωσε μια μικρή άνοδο μετά την ομιλία της Μέι) και μια τάση φυγής των επενδυτών σε άλλους παραδείσους. Αποκωδικοποιώντας τα παραπάνω, διαπιστώνουμε πως η ηγεσία της Μ.Βρετανίας φιλοδοξεί:
- Να ανακτήσει την παλιά της αίγλη της καθώς μιλά για την Παγκόσμια Βρετανία και τη δημιουργία νέων συμμαχιών αλλά και αναθέρμανσης των παλιών. Μην ξεχνάμε τη θέση της Μ. Βρετανίας στην Κοινοπολιτεία των Εθνών, δηλ. τη μετεξέλιξη της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, στην οποία συμμετέχουν 52 ανεξάρτητα κράτη, πρώην αποικίες της Βρετανικής αυτοκρατορίας, όπου η Βασίλισσα Ελισάβετ Β’ του Η.Β. είναι ταυτόχρονα και Βασίλισσα σε άλλες 15 χώρες της Κοινοπολιτείας.
- Να αντικαταστήσει το θεσμικό πλαίσιο της Ενιαίας αγοράς με μια Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου με την ΕΕ
- Να αποκτήσει τον έλεγχο των συνόρων και ως εκ τούτου των μεταναστευτικών ροών
- Να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου τον έλεγχο της νομοθετικής πρωτοβουλίας με την κατάργηση της δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η ομιλία της Μέι που θεωρήθηκε από πολλούς σκληρή, δημιούργησε έντονο προβληματισμό στους κόλπους της ΕΕ και χαιρετίσθηκε από τους ευρωσκεπτικιστές με τον Νάιτζελ Φάρατζ, τον πρώην ηγέτη του κόμματος UKPI και οπαδό του Brexit να λέει χαρακτηριστικά πως «δυσκολεύομαι να πιστέψω πως η πρωθυπουργός χρησιμοποιεί πλέον τις φράσεις και τις λέξεις που επί χρόνια με κατηγορούσαν ότι χρησιμοποιούσα. Μια αληθινή πρόοδος». Οι δηλώσεις της Μέι ίσως να μην ήταν τόσο σκληρές αν δεν είχαμε αλλαγή στάσης στο θέμα αυτό από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ καθώς ο νέος πλανητάρχης, Ντόναλντ Τράμπ υποστηρίζει το Brexit, δηλώνει ευθέως την αντιπάθεια του για το οικοδόμημα της ΕΕ και υπόσχεται άμεση συνεργασία των ΗΠΑ με τη Μ.Βρετανία αψηφώντας το γεγονός πως η Βρετανία είναι ακόμα μέλος της Ένωσης και ως εκ τούτου δεν μπορεί να λειτουργεί αυτόνομα. Είναι σίγουρα ένα νέο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη γιατί ο Τραμπ με την υπόσχεση του για μια νέα σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο, σαφώς κλείνει το μάτι και σε άλλες χώρες της Ένωσης που θα θελήσουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας ανοίγοντας ο ίδιος την κερκόπορτα για την έξοδο από την Ευρωπαϊκή οικογένεια κρατών που είναι δυσαρεστημένα με τις πολιτικές της ένωσης και δεν είναι λίγα αυτά. Ίσως το Brexit να λειτουργήσει για τον Τραμπ ως ο δούρειος ίππος για την έξοδο κι άλλων χωρών από την Ε.Ε.μκαι σίγουρα θα επιδιώξει να ΄χρυσώσει΄ το πακέτο συνεργασίας. Ένα ερώτημα που τίθεται είναι αν θα περιμένει η Μ.Βρετανία να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες εξόδου από την ΕΕ όσο χρονοβόρες κι αν είναι πριν προβεί σε οποιαδήποτε συμφωνία με τις ΗΠΑ ή θα το κάνει άμεσα πυροδοτώντας τις σχέσεις της με την Ένωση; Ήδη η Φρεντερίκα Μογκερίνη, η Ύπατη εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής, μιλώντας σήμερα με τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, Μπόρις Τζόνσον, τόνισε πως όσο το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μέλος της ΕΕ, δεν θα υπάρξουν διμερείς διαπραγματεύσεις για συμφωνίες εμπορίου με τρίτες χώρες, κάτι που ισχύει - όπως είπε - για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η εμπλοκή του Τράμπ στα εσωτερικά της ΕΕ είναι σίγουρα political incorrect και είναι λογικό καθώς ο νέος πλανητάρχης δεν είναι πολιτικός. Η στάση και οι θέσεις του υποδηλώνουν αλλαγή 180 μοιρών της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ως προς τις σχέσεις της και τις συμμαχίες της με κύριους παίχτες του διεθνούς συστήματος αν φυσικά στην πορεία δεν αλλάξει όταν θα αρχίσει να συνεργάζεται με όλες τις δομές και υπηρεσίες του αμερικανικού κράτους και σαφώς θα ωριμάζει και πολιτικά. Το μόνο σίγουρο είναι πως η Ε.Ε. στην παρούσα χρονική συγκυρία στο πρόσωπο του Τράμπ βρήκε έναν ‘εχθρό’ της, ή κομψότερα έναν αντι-ευρωπαϊστή, γεγονός που θα πρέπει να ανησυχήσει τους ευρωπαίους ηγέτες. Η στάση και τα πολιτικά παιχνίδια του Τραμπ θα δυναμιτίσουν την ενότητα της Ε.Ε. και μάλιστα σε μια χρονική περίοδο όπου το ευρωπαϊκό οικοδόμημα παλινδρομεί καθώς έχει ανοιχτά πολλά μέτωπα και το κύμα των ευρωσκεπτικιστών συνεχώς αυξάνεται. Οι εκλογές της Γαλλίας και της Γερμανίας μέσα στο 2017 θα αποτελέσουν το βαρόμετρο για το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης. Όσες ‘Κασσάνδρες’ προαναγγέλλουν τη διάλυση της Ένωσης μάλλον βιάζονται γιατί αφενός υπάρχει ένας σκληρός πυρήνας κρατών-μελών που δεν θα εγκαταλείψουν το ευρωπαϊκό όραμα παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ένωση και σίγουρα η διαδικασία του Brexit θα κρατήσει πάνω από 2 χρόνια –κάποιοι εκτιμούν έως και 5- και στη συνέχεια θα πρέπει η Βουλή των Κοινοτήτων και η Βουλή των Λόρδων να κυρώσουν την τελική πρόταση και στο τέλος να υπογραφεί από τη Βασίλισσα, γεγονός που σίγουρα αφήνει ανοιχτά ερωτήματα για το τι μέλλει γενέσθαι… Δυο χρόνια είναι μεγάλο χρονικό διάστημα για την πολιτική και σίγουρα σε μια περίοδο μεγάλης πολιτικής αστάθειας στο διεθνές περιβάλλον που πλέον δείχνει να είναι κινούμενη άμμος χωρίς δεδομένα και κεκτημένα, με νέες ισορροπίες και νέους συσχετισμούς δυνάμεων, τα πάντα είναι πιθανά, ακόμα και ένα πισωγύρισμα της Βρετανίας. Μια νέα σκληρή περίοδος ξεκινάει πλέον για την Ε.Ε. και τους ηγέτες της πέραν της οικονομίας. Η Ευρώπη οφείλει άμεσα να ανασυγκροτηθεί και να πάρει γενναίες αποφάσεις για το μέλλον της. Έφτασε η ώρα για να τολμήσει το επόμενο βήμα της εμβάθυνσης, της πολιτικής ενοποίησης με όσες χώρες είναι διατεθειμένες να ακολουθήσουν και να οχυρώσει αυτό το οικοδόμημα με βάση τις αρχές και της αξίες της. Αν χάσει και αυτή την πρόκληση, τότε σαφώς και θα επιβεβαιωθούν οι ‘Κασσάνδρες’ και θα έχουμε στην καλύτερη των περιπτώσεων αντί της Ε.Ε. μια Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών ( όπως είναι η NAFTA, κα) κάτι που σίγουρα εξυπηρετεί τους πολέμιους της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Όμως δεν είναι αυτό το ζητούμενο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, έναν περιφερειακό οργανισμό πολυσύνθετο και μοναδικό στα παγκόσμια δεδομένα ως προς τη σύλληψη του και σαφώς την εξέλιξη του χωρίς σαφώς να παραβλέπουμε με τα λάθη και τρωτά του. Μια ενωμένη Ευρώπη με περισσότερες εξουσίες σαφώς αποτελεί την ορθότερη πολιτική επιλογή σε ένα παγκοσμιοποιημένο πολυπολικό περιβάλλον όπου πλέον οι συσχετισμοί δυνάμεων έχουν αλλάξει άρδην μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου καθώς οι δυο μεγάλες δυνάμεις Αμερική και Ρωσία δεν μπορούν να ελέγξουν το διεθνές περιβάλλον και οι αναδυόμενες νέες δυνάμεις δεν έχουν ακόμα τη δυνατότητα για διαφύλαξη της διεθνούς ειρήνης. Η ΕΕ μπορεί να αποτελέσει έναν βασικό ρυθμιστή του παγκόσμιου συστήματος και το θεματοφύλακα της νέας τάξης πραγμάτων καλύπτοντας τα κενά που έχουν δημιουργηθεί στην παγκόσμια σκακιέρα καθώς δεν υπάρχει πλέον ‘διεθνής αστυνόμευση’ μια και οι ΗΠΑ αρνούνται πλέον αυτόν το ρόλο. Η αρνητική στάση του Τράμπ απέναντι στην ΕΕ σίγουρα θα πρέπει να μας προβληματίσει πολλαπλώς καθώς πολλά ερωτήματα να γεννούνται: Γιατί δείχνει να θέλει τη διάλυση της ΕΕ; Ποια θα είναι τα οφέλη για την αμερικανική εξωτερική πολιτική; Ποια θα είναι η κυρίαρχη κοσμοαντίληψη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για τη διασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης; Και πολλά άλλα ερωτήματα καθώς φαίνεται πως ο νέος πλανητάρχης είναι ένας απρόβλεπτος και επικίνδυνος παίχτης για το διεθνές σύστημα. Το Brexit αποτελεί άλλο ένα μεγάλο στοίχημα για την ευρωπαϊκή οικογένεια ως προς τη διασφάλιση της συνοχή της, τη διαπραγματευτική της ικανότητα και το αποτέλεσμα που θα προκύψει. Θα τα καταφέρει;
