Σήμερα εκείνοι που έβαλαν υπογραφή ή γύρισαν ανεύθυνα τη πλάτη σε γειτονικούς πολέμους, μας μαθαίνουν να ξεχωρίζουμε τους πρόσφυγες από τους μετανάστες.
Να ξεσκαρτάρουμε διαβατήρια, από ψυχές παλαιών και πιο φρέσκων πολέμων. Κι εμείς τουλάχιστον παλεύουμε να πετάξουμε το «λαθραίο» από το λεξιλόγιο μας ή να ξεπλύνουμε αμαρτίες του μυαλού με μια φιλανθρωπία. Όμως να που βάζουμε όρια, κάθε φορά που βλέπουμε τον ταλαίπωρο αναγκαστικό ταξιδιώτη να αναζητά με αγωνία μια καλύτερη τύχη.
Σκαλίζοντας και πάλι το παρελθόν γινόμαστε μάρτυρες της ιστορίας που στέκεται σιωπηλή κι όμως αδυσώπητα αμείλικτη.
Ταξιδεύουμε 103 χρόνια πίσω! Πετάμε μέσα σε μια απίστευτη καταστροφή, όταν 263 ανθρακωρύχοι καταπλακώθηκαν από τα απανωτά βουλιαμέντα, από τα αέρια και τις εκρήξεις ή έσκασαν, δίχως οξυγόνο, εγκλωβισμένοι σε κάποια στοά!
Στις 22 Οκτώβρη 1913 στην πόλη Dawson, μια περιοχή γύρω από Colfax County στο New Mexico, συνέβη μια από τις χειρότερες τραγωδίες στην ιστορία της εξόρυξης άνθρακα. Τα περισσότερα από τα θύματα ήταν μετανάστες από όλο τον κόσμο, 146 Ιταλοί, 36 Έλληνες και 29 Μεξικάνοι, ανάμεσα τους και 6 Καρπάθιοι! Οι βωλαδιώτες Βάσος Μαγκλής, Βασίλης Λαδής, Κωστής Μηναϊδης, Μανώλης Χαλκιάς, και οι αδελφοί Γιώργος και Κωστής Μακρής.
Νέα παληκάρια, μα δεν πρόλαβαν, όχι να χτίσουν ζωές μα ούτε καν να ονειρευτούν!
Η τραγωδία καγράφεται ως η δεύτερη χειρότερη συμφορά σε ανθρακωρυχεία της Αμερικής, η πρώτη συνέβη το 1907, στο Fairmont Coal Co.’s Monongah, W.Va., εκεί από τις εκρήξεις σκοτώθηκαν 363 άντρες και παιδιά, κυρίως Ιταλοί και Πολωνοί μετανάστες.
Το Dawson, 17 μίλια από το Νέο Μεξικό, μπορεί σήμερα να είναι μια πόλη φάντασμα, όμως κάποτε ήταν η Μέκκα για τους ανθρακωρύχους από όλο τον πλανήτη. Μετανάστες φτάνουν από την Ιταλία, την Κίνα, την Πολωνία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, τη Βρετανία, τη Φινλανδία, τη Σουηδία και το Μεξικό.
Οι εργάτες έσκαψαν και έβγαζαν τον άνθρακα που τροφοδότουσε μια έκταση ίση με το 1/6 των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ το Dawson όλο και μεγάλωνε και έφτασε τους 9.000 κατοίκους.
Η Αμερικανική εταιρία Phelps Dodge το 1906 αγόρασε τις στοές και προσπάθησε να κάνει τα ορυχεία όσο το δυνατόν ασφαλέστερα, για αυτό τουλάχιστον καμάρωναν. Έλεγαν ότι έκαναν σπουδαία δουλειά, ειδικά με την στοά Νο 2, μάλιστα τράβηξαν τα μάτια ειδικών εμπειρογνωμόνων στις επιχειρήσεις τους, έτσι το 1913 γράφτηκε ότι αυτές οι μίνες (στοές) ήταν “το μεγαλύτερο επίτευγμα σε σύγχρονο εξοπλισμό και σε ασφάλεια που μέχρι τότε υπήρχε στον κόσμο”.
Ακόμη και ο Επιθεωρητής των Μεταλλείων, από το Νέο Μεξικό, αφού ολοκλήρωσε μέσα σε δύο ημέρες τον έλεγχο των ορυχείων του Dawson, στις 20 Οκτωβρίου 1913 έγραψε ότι το Stag Canyon Mine Νο 2 ήταν "πλήρως απαλλαγμένο από ίχνη φυσικού αερίου και παραδέχτηκε ανοιχτά την θαυμάσια εικόνα του."
Κι όμως, η πόλη Dawson ήταν καταδικασμένη, έζησε δυο από τις χειρότερες τραγωδίες μεταναστών. Η πρώτη κατά τη διάρκεια της περιόδου της αφθονίας και της ευημερίας, στις 22 Οκτώβρη 1913, μόλις δύο μέρες μετά την επιθεώρηση του ορυχείου και έγινε η καταστροφή.
Εκείνο το πρωινό 284 ανθρακωρύχοι είχαν μπει στη 2η στοά του ορυχείου.
Οι εργασίες ακολουθούσαν συνηθισμένη ρουτίνα όμως λίγο μετά τις 15.00, το ορυχείο σείστηκε από μια τρομερή έκρηξη, σχεδόν αμέσως ακολούθησε δεύτερη, αυτή τη φορά πιο δυνατή, που έστειλε γλώσσες φωτιάς 30 μέτρα έξω από το στόμιο της σήραγγας και έφτασε να κουνήσει τα σπίτια στο Dawson που βρίσκεται δύο μίλια μακριά.
Από τις γειτονικές πόλεις έτρεξαν να βοηθήσουν, ενώ η εταιρία Phelps Dodge έστειλε μια επείγουσα σιδηροδρομική αποστολή με γιατρούς, νοσηλευτές και ιατρικές προμήθειες από το Ελ Πάσο. Ακόμη και οι απεργοί ανθρακωρύχοι από το Κολοράντο σταμάτησαν τη διαμαρτυρία τους και προσφέρθηκαν να σχηματίσουν ομάδες διάσωσης. Οι διασώστες δούλευαν όλο το εικοσιτετράωρο με ένα μακάβριο καθήκον, ξέθαβαν και έφερναν πτώματα στην επιφάνεια.
Μόνο 23 από τους 286 άνδρες, που εργάζονται στο ορυχείο, κατάφεραν να μείνουν ζωντανοί. Ακόμη και δυο ευαίσθητοι διασώστες δεν άντεξαν να ξεθάβουν πτώματα και αυτοκτόνησαν.
Οι κηδείες των θυμάτων έγιναν μαζικά, έσκαψαν τάφους στη σειρά, το νεκροταφείο μεγάλωσε και επεκτάθηκε στον κοντινό λόφο.
Οι ταφές και τα μοιρολόγια κράτησαν εβδομάδες, με τη νεκρόπολη να κουβαλά μια για πάντα καρφωμένους λευκούς σταυρούς και δυστυχισμένα φαντάσματα.
Όπως κατα-γράφει ο συγγραφέας και μετανάστης Μανώλης Κασσώτης στο βιβλίο του «Καρπαθιακή παρουσία στην Αμερική», κάποιος ανθρακωρύχος την προηγούμενη νύχτα είχε δει ένα κακό όνειρο, το θεώρησε μαύρο μαντάτο και εκείνο το πρωινό διάλεξε να αφήσει το μεροκάματο και να μην μπει στη στοά. Όταν είδε τους αμέτρητους τάφους των εργατών το συναίσθημα του έγινε η πιο πικρή μαντινάδα:
«Μα είδαν τα ματάκια μου τους ξένους πως τους θάφτουν,
Δίχως θυμίαμα κερί, δίχως παπά και ψάλτη,
Δίχως μανούλας κλάματα, δάκρυα μοιρολόγια,
Δίχως γυναίκα στο πλευρό και αδελφή στο πλάι».
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα: η έκρηξη είχε προκληθεί σε ένα τμήμα του ορυχείου που είχε χρησιμοποιηθεί δυναμίτης, ένα μη επιτρεπόμενο εκρηκτικό που όμως το δούλευαν.
Στον κανονισμό των Ορυχείων επιτρέπονταν με προυποθέσεις ορισμένα είδη εκρηκτικών, αλλά οι ανατινάξεις έπρεπε να είναι ελεγχόμενες και να πραγματοποιούνται μόνον όταν θα έχουν αδειάσει όλες οι στοές από ανθρακωρύχους και με χρήση άφθονου νερού, ώστε να μην υπάρχει ούτε κόκκος άνθρακα στον αέρα. Οι κανόνες αυτοί προφανώς είχαν αγνοηθεί.
Η εξόρυξη στα ορυχεία Dawson συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό, μέχρι που έφτασε στο αποκορύφωμά της παραγωγής τους το 1918, τότε έβγαζαν περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια τόνους άνθρακα.
Παρά τα αυξημένα μέτρα μια ακόμη τραγωδία χτύπησε Dawson, ήταν 8 Φεβρουαρίου του 1923, περίπου στις 14:30, αυτή τη φορά ο θάνατος περπάτησε και θέρισε όλους τους εργάτες στην στοά Νο1. Όταν από ένα βαγονέτο το ορυχείου ξέφυγε ένα κομμάτι και χτύπησε τα ξύλα στην είσοδο της σήραγγας, και στη στιγμή ξεκίνησαν εκρήξεις και άρπαξε φωτιά.
Μέσα στο ορυχείο δούλευαν 123 άνθρωποι. Πολλές ήταν οι γυναίκες που είχαν χάσει τους άντρες τους κατά την προηγούμενη καταστροφή και τώρα περίμεναν με αγωνία, αυτή τη φορά μέσα στο ορυχείο δούλευαν τα αρσενικά παιδιά τους. Όμως τα χαράματα του επόμενου πρωινού μονάχα δύο ανθρακωρύχοι είχαν ξεμείνει σε ένα απομονωμένο τμήμα κάποιας στοάς και βγήκαν κατάμαυροι στην επιφάνεια. Αυτοί ήταν και οι μόνοι επιζώντες.
Η νεκρόπολη μεγάλωσε ακόμη περισσότερο και περισσότεροι σιδερένιοι λευκοί σταυροί φύτρωσαν στο νεκροταφείο.
Η κατάρρευση και ο θάνατος των ορυχείων δεν έγιναν απότομα, ξεκίνησε όταν οι σιδηρόδρομοι μετέτρεψαν τους κινητήρες των μηχανών τους σε ντίζελ-ηλεκτρικές. Ακολούθησε το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο θέρμανσης, που αντικατέστησε τον άνθρακα ως καύσιμο για τη θέρμανση των κατοικιών. Υπήρξε μια σύντομη αναζωπύρωση της εξόρυξης άνθρακα κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά μετά από αυτό, ήταν πέρα για πέρα ξεκάθαρο ότι ο άνθρακας είχε περάσει στο παρελθόν. Στις 30 Απριλίου 1950 το ορυχείο έκλεισε οριστικά. Η ανακοίνωση σήμαινε το θάνατο της πόλης.
Η εταιρία Phelps Dodge πούλησε ολόκληρη το Dawson, κτίσματα και χωράφια, σε μια εταιρεία στο Φοίνιξ. Το γιγαντιαίο πλυντήριο του άνθρακα στάλθηκε κομμάτι-κομμάτι στο Κεντάκι. Ποιός να θυμάται ότι εκεί είχε τέσσερα σχολεία, κινηματογράφο, ανοιχτή πισίνα, ακόμη και γήπεδο γκόλφ!
Τα επόμενα χρόνια μόνο οι περαστικοί κτηνοτρόφοι έμειναν στα μικρά μισοχαλασμένα σπιτάκια, γύρω από το βουνό, όσο τάϊζαν τα κοπάδια τους.
Παραμένουν οι 350 λευκοί σταυροί καρφωμένοι στο νεκροταφείο του Dawson, οι τάφοι εκείνων που χάθηκαν στις καταστροφές των εξορύξεων. Το νεκροταφείο είναι πλέον το μόνο μέρος του Dawson που θυμίζει την ιστορία των άμοιρων ανθρακωρύχων. Σε αρκετούς σταυρούς ο χρόνος έσβησε το όνομα, έμειναν ανώνυμα φαντάσματα που αλυχτούν μόνο για να ξομολογηθούν την ιστορία τους.
Το Dawson είχε πραγματικά ξεχαστεί, ώσπου δύο αδέλφια από το Νέο Μεξικό πήγαν το 1991 μια αποστολή ανίχνευσης μετάλλων στην περιοχή. Ο Dale και ο Lloyd Christian, ήταν σοκαρισμένοι όταν είδαν την ερήμωση και την εγκατάλειψη του νεκροταφείου. Όταν ο Dale Christian επέστρεψε στο σπίτι έτρεξε στο Τμήμα Ιστορίας και Διατήρησης στο Νέο Μεξικό, προσπάθησε να αναδείξει την υπόθεση και να περάσει το νεκροταφείο στο Εθνικό Μητρώο ιστορικών τόπων.
Από τότε στην περιοχή επέστρεψε η μνήμη, μεταμορφώθηκε και ξανά έγινε όπως ήταν στις αρχές του 20ου αιώνα. Κάθε δύο χρόνια παλαιοί κάτοικοι, παιδιά και εγγόνια μεταναστών, οργανώνουν εκδρομή τιμής στο χώρο και σε εκείνους τους πρωτοπόρους που με τα κορμιά τους άνοιξαν δρόμους.
Μεταξύ 1876 και 1926, περισσότεροι από 9 εκατομμύρια Ιταλοί μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο άτυχος Ελληνοτουρκικός πόλεμος το 1897, η κήρυξη της Ελλάδας σε πτώχευση, η επιβολή του Δ.Ο.Ε. (Διεθνούς Οικονομικού Έλεγχου), ενώ στη συνέχεια ακολούθησε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ιταλική κυριαρχία στα Δωδεκάνησα, το 1912. Όλα αυτά οδήγησαν σε μια αγωνιώδη έξοδο χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν κυρίως σε αγροτικές περιοχές.
Τα επίσημα στοιχεία, από το 1890 περίπου μέχρι το 1922, δίνουν τον αριθμό των Ελλήνων μεταναστών, που φτάνει περίπου στις 400.000. Ωστόσο ο αριθμός αφορά εκείνους που έρχονται από την Ελλάδα, την ελεύθερη κάθε φορά. Όσοι όμως πήγαιναν από τη σκλαβωμένη πατρίδα ή τη Μικρά Ασία, την Κύπρο ή τα Δωδεκάνησα, έµπαιναν με άλλο διαβατήριο και ξένη υπηκοότητα. Έτσι, μόνο από εκτιμήσεις, ο πραγματικός αριθμός των Ελλήνων μεταναστών ξεπέρασε το μισό εκατομμύριο!
Η μεξικανική επανάσταση του 1910 έφερε την πολιτική αλλαγή αλλά και αστάθεια στο Μεξικό. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Μεξικανοί διέφυγαν προς το βορά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά εκεί δεν ήταν πάντα ευπρόσδεκτοι και δεν τους περίμεναν ανοιχτές πόρτες.
Για το θέμα μπορείτε ακόμη να διαβάσετε: http://www.verena.gr/content/πρώτοι-καρπάθιοι-αμερικής-από-τον-φασισμό-στη-ταξική-βία-tου-μανώλη-δημελλά
Πηγές
Καρπαθιακή παρουσία στην Αμερική, Μανώλης Κασσώτης, Αθήνα 2012
http://www.abqjournal.com/285001/news/100-years-later.html
http://www.dawsondocumentary.org
https://timpanogos.wordpress.com/2013/10/22/october-22-1913-dawson-mine-disaster-killed-263-in-new-mexico/
http://www.legendsofamerica.com/nm-dawson2.html
www.ithaque.gr
