Η πόλη ως... "θερμοκήπιο πολιτισμού" - Γράφει η Ιωάννα Μαρίνου

Η πόλη ως... "θερμοκήπιο πολιτισμού"
-(Σκέψεις με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου )
-Ο πολιτισμός είναι πάντα το πρώτο θύμα μιας οικονομικής κρίσης. Αυτός υφίσταται τις πρώτες περικοπές, αυτός είναι ο αποκλειστικός στόχος της περίφημης αφοπλιστικής φράσης «εδώ δεν έχουμε άρτον, τα θεάματα μας έλειπαν».


Αλλά ο πολιτισμός δεν είναι μόνον τα «θεάματα», Πολιτισμός είναι ένα σύνθετο σύνολο από πνευματικές δημιουργίες, νοοτροπίες της καθημερινής ζωής, πολιτικές συμπεριφορές, στάση ζωής απέναντι στον «άλλον», τον διαφορετικό, συμπατριώτη ή ξένο, απέναντι στον περιβάλλοντα χώρο .


Ο πολιτισμός συνδέεται άμεσα με την πόλη- χώρο γιατί οι πόλεις αποτελούν «πολιτιστικές οντότητες-τόπους», όπου οι άνθρωποι κατοικούν και εργάζονται, εκπαιδεύονται και  καταρτίζονται, συναντώνται και συνομιλούν, επικοινωνούν και ερωτεύονται, ψυχαγωγούνται και αθλούνται, συμμερίζονται ιδέες, διεκδικούν αιτήματα και  κινητοποιούνται, προβάλλουν επιθυμίες και προσδοκίες, διαμορφώνουν ανάγκες και τρόπους ζωής. Οι πόλεις είναι πολιτιστικά αναγνωρίσιμες, όχι μόνον από τα αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά αλλά και από την κοινωνική τους όψη, ως θέαμα αλλά και ως κοινωνικός ιστός .

Οι πόλεις αποτελούν «θερμοκήπια πολιτισμού» (Braudel).

  Ο Πολιτισμός θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντος τον πολίτη και τη βελτίωση της καθημερινότητας του. Ο Πολιτισμός είναι πρώτιστα αισθητική. Αισθητική που αφορά την αρχιτεκτονική της πόλης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, τις εικαστικές παρεμβάσεις, τη παιδεία, την αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων, τη πολυμορφία και τη πολυφωνία. Ο Πολιτισμός αφορά όλους τους πολίτες, αλλά και ολόκληρη τη πόλη.

Στη διαμόρφωση λοιπόν μιας νέας πολιτιστικής στρατηγικής, είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη τα δεδομένα που δημιούργησαν οι σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.

Η αύξηση των μεταναστευτικών ρευμάτων,η κοινωνική περιθωριοποίηση  ομάδων πληθυσμού, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, μεγάλες κατηγορίες από ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, οι εκρήξεις των τεχνολογικών εξελίξεων  ,με τις οποίες τα γνωστά ως χτες πολιτιστικά αγαθά και προϊόντα (π.χ δίσκος, βιβλίο) μεταμορφώθηκαν σε υπηρεσίες-downloading, καθώς και το γεγονός ότι το υψηλό κόστος της πολιτιστικής κατανάλωσης εκτός σπιτιού, συμβάλλει  στον αποκλεισμό της συμμετοχής των ομάδων χαμηλού εισοδήματος και, κυρίως, των ανέργων στις  «δημόσιες» μορφές πολιτιστικών δραστηριοτήτων, δημιουργούν νέα δεδομένα που διαμορφώνουν ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό.

            Η νέα, λοιπόν, πολιτιστική πολιτική πρέπει να παίρνει σοβαρά υπόψη όχι μόνο το διαφορετικό γούστο και τη διαφορετική αισθητική, αλλά όλες εκείνες τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες που έχουν σχέση με την καταγωγή, τις παραδόσεις, το μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, το φύλο, την ηλικία. Και τούτο γιατί οι πολιτιστικές παρεμβάσεις στις πόλεις,  αποτελούν το σημαντικότερο παράγοντα της σύγκλισης διαφορετικών πολιτισμών και ιδιαιτεροτήτων.

Με τον Πολιτισμό μπορεί να καλλιεργείται η ανοχή, η αποδοχή της ετερότητας, ο ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη και να προωθείται το πρότυπο μιας πολύ-πολιτισμικής κοινωνίας για την οποία η συνύπαρξη αποτελεί στοιχείο εμπλουτισμού της. Επιπλέον, Πολιτιστική Πολιτική σημαίνει ειδική μέριμνα για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, ελεύθερη πρόσβαση, ειδικές εγκαταστάσεις αλλά και συμμετοχή. Πολιτισμός και Τ.Α. σημαίνει πως αντιμετωπίζεις την 3η ηλικία με την αναβάθμιση των ΚΑΠΗ, με την συμμετοχή των πολιτών αυτών. Πολιτισμός στην Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαίνει να αναδεικνύεις τα σημεία του πολιτισμού της πόλης, να τα συνδέεις και να κάνεις ελκυστική τη διαμονή των πολιτών αλλά και των επισκεπτών. Πολιτισμός στην Τ.Α σημαίνει τελικά ένα τέτοιο πλαίσιο αρχών που θα οδηγεί, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, σε μια  σειρά  μέτρων για την άσκηση μιας «πολιτικής πολιτισμού».  

Η πραγματοποίηση παρεμβάσεων στους θεσμούς της εκπαίδευσης (από την εξασφάλιση μιας άνετης σχολικής εκπαίδευσης ως την ενίσχυση της συνεχιζόμενης ή δια βίου εκπαίδευσης) και στη σφαίρα της υγείας (υπηρεσίες καθαριότητας έως τη μέριμνα για την «Τρίτη ηλικία» και την αντιμετώπιση μορφών «κοινωνικού αποκλεισμού»). Μέτρα που θα  συμβάλλουν στη λειτουργική επιβίωση της παράδοσης (από την ενθάρρυνση πρωτοβουλιών μελέτης της τοπικής ιστορίας ως την καταπολέμηση του κιτς των ήχων και των εικόνων) καθώς και στην πολιτιστική διάσταση των τουριστικών υπηρεσιών (μορφές αναψυχής συμβατές με το περιβάλλον και «αντισώματα» στη μονοδιάστατη τουριστική πολιτική). Και τέλος θα εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργική αξιοποίηση του «ελεύθερου χρόνου» των συμπολιτών με ενθάρρυνση πρωτοβουλιών πολιτιστικής παιδείας και αναψυχής όλο το έτος. Ο Πολίτης από απλός ακροατής και θεατής, θα πρέπει να μεταβληθεί σε παραγωγό.

Η αξιοποίηση και η ενίσχυση των συλλόγων και των ανεξάρτητων καλλιτεχνικών και πνευματικών προσωπικοτήτων,  δεν είναι μόνο μια δίκαιη, αμοιβαία και εποικοδομητική πολιτική. Είναι κυρίως μια πολιτική αναγκαία για την επιτυχία και την ανάπτυξη του Πολιτισμού της Κοινωνίας, τον οποίο θα πρέπει να οραματιζόμαστε για την Ελλάδα του 21ου αιώνα.

Σημαντικό επίσης θέμα είναι η παραγωγή πολιτισμού με ντόπιο δυναμικό! Η αξιοποίηση και η υποστήριξη των νέων του τόπου, που ασχολούνται με τις τέχνες. Δεν είναι δυνατόν οι νέοι  αυτοί να γίνονται εσωτερικοί ή εξωτερικοί μετανάστες, γιατί η πόλη δεν τους αξιοποιεί! . Η έκπληξη, το απρόβλεπτο, η τυχαία συνάντηση μ’ ένα θεατρικό σχήμα στο δρόμο, οι μουσικοί στις πλατείες, είναι η γοητεία της πόλης και ο πολιτισμός της.

Δυστυχώς μέχρι τώρα η επικρατούσα αντίληψη για την πολιτιστική ανάπτυξη αφορούσε κυρίως στο μοντέλο μιας εξωγενούς και ετερόνομης ανάπτυξης, πρότυπο προσανατολισμένο σε εφήμερες και εισαγόμενες πολιτιστικές λειτουργίες και καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Μία τέτοια εκδοχή ανάπτυξης, που στηρίζεται στη λογική της εισαγωγής πολιτιστικών γεγονότων και μετάκλησης καλλιτεχνικών σχημάτων, αφυδατώνει την τοπική πολιτιστική κίνηση και αδρανοποιεί τις τοπικές πολιτιστικές δυνάμεις. Γιατί ο πολιτισμός δεν στραγγαλίζεται στο όνομα της όποιας διασκέδασης κάποιων ωρών. Ο Πολιτισμός στηρίζεται στη κοινωνία.  Η κοινωνία που δεν δημιουργεί, συντηρεί και αναπτύσσει τις δικές της πολιτιστικές πολιτικές είναι καταδικασμένη στην αποτυχία.

Γι αυτό, χρειάζεται πια μια νέα πρόταση, που να συμπυκνώνει μια διαφορετική φιλοσοφία Τοπικής Πολιτιστικής Ανάπτυξης. Στρατηγική που να συνδέεται με το πρότυπο της ενδογενούς ανάπτυξης, πρότυπο προσανατολισμένο στην ενεργοποίηση των τοπικών καλλιτεχνικών δυνάμεων και στην αυτόχθονη πολιτιστική παραγωγή. Μία τέτοια  εκδοχή  δημιουργεί το κατάλληλο περιβάλλον για να αναπτυχθούν νέες μορφές συμμετοχής, πολιτιστικής δράσης και επικοινωνίας στηριγμένες στην επινοητικότητα και την καινοτομία.

Μία στρατηγική ενδογενούς πολιτιστικής ανάπτυξης, μπορεί  να διεγείρει τις τοπικές δυνάμεις και να αναδείξει ένα Σύστημα Συνέργειας φορέων και οργανώσεων. Με ένα  σχέδιο ενδογενούς ανάπτυξης ο πολιτισμός συνδέεται άμεσα με την πόλη , συνδέεται με τις τοπικές προτεραιότητες και με τις τοπικές αναπτυξιακές ανάγκες.

Σ΄έναν τόπο, όπως ο δικός μας, με μεγάλο πολιτιστικό απόθεμα  σε ανθρώπους, φορείς, υποδομές, αρχαιολογικούς θησαυρούς, δε λείπει το "πολιτισμικό κεφάλαιο" . Χρειάζεται  μόνο  η διάθεση επένδυσης σ αυτό ,ώστε να πραγματοποιηθεί  μια μεγάλη πολιτισμική ανατροπή που θ΄ ανοίξει  νέους δρόμους.

 

                                                                   Ιωάννα Μαρίνου

 

                                                                 Επιστημονικά Υπεύθυνη

                                                   στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων

                                                     και Προαγωγής της Υγείας "ΔΙΟΔΟΣ"